ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
153 ΚΕΦΑΛΑΙΑ
Γι αυτόν αναφέραμε στο βιογραφικό σημείωμα του γιου του Θεοδούλου, πού ή μνήμη του γιορτάζεται την 14η Ιανουαρίου. Αλλά ο Σ. Εύστρατιάδης στο Αγιολόγιο του γράφει και τα εξής: "Ούτος ην διάσημος εν λόγοις και εν αξιώματι, έπαρχος Κωνσταντινουπόλεως και ευσεβέστατος, ζών επί της εποχής Θεοδοσίου του Μεγάλου (;) (379-395)' εικάζω μάλλον επί Θεοδοσίου του Β' (408-450), κατά δε τον Συναξαριστήν Νικόδημου (ουχί ορθώς) επί Μαυρικίου (582-602)· συζευχθείς μετά γυναικός απέκτησε τέκνα δύο, εν άρρεν και εν θήλυ· αλλ' άσβεστον ζήλον έχων προς την μοναχικήν πολιτείαν, κατέπεισε την σύζυγον αυτού να εγκαταλείψωσι την Κωνσταντινούπολιν και ήλθον εις Άλεξάνδρειαν εκεί διεχωρίσθησαν απ' αλλήλων, και ή μεν γυνή έλαβε μεθ' εαυτής το θυγάτριον, ο δε Νείλος τον υιόν αυτού Θεόδουλον, μεθ' ου άπήλθεν εις το όρος Σινά προς άσκησιν αλλ' εκεί έπιπεσόντες βάρβαροι απήγαγαν μεταξύ άλλων και τον υιόν αυτού, δια τον όποιον έκλαιε και έθρήνει πικρώς (ϊδ. Άθβάδες τριάκοντα οκτώ οι εν Σινά, Ίανουάρ. 14). Εις την έρημικήν έκείνην άνάπαυσιν ήσχολήθη εις συγγραφάς ασκητικών έργων, μαρτυρούντων την σοφίαν αυτού και τον προς άσκησιν έρωτα. Εν νηστείαις και προσευχαίς διαβιώσας, έκοιμήθη εν ειρήνη. Τα Ιερά αυτού οστά μετακομίσθησαν υπό του βασιλέως Ιουστίνου (518-527) και κατετέθησαν εν τω ναώ του αποστόλου Παύλου εν τω Ορφανοτροφείω κάτωθεν του θυσιαστηρίου. "Αν τούτο αληθεύει, ή του Συναξαριστού πληροφορία, ότι επί Μαυρικίου ήκμασε, δεν στηρίζεται".
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
Γι αυτόν αναφέραμε στο βιογραφικό σημείωμα του γιου του Θεοδούλου, πού ή μνήμη του γιορτάζεται την 14η Ιανουαρίου. Αλλά ο Σ. Εύστρατιάδης στο Αγιολόγιο του γράφει και τα εξής: "Ούτος ην διάσημος εν λόγοις και εν αξιώματι, έπαρχος Κωνσταντινουπόλεως και ευσεβέστατος, ζών επί της εποχής Θεοδοσίου του Μεγάλου (;) (379-395)' εικάζω μάλλον επί Θεοδοσίου του Β' (408-450), κατά δε τον Συναξαριστήν Νικόδημου (ουχί ορθώς) επί Μαυρικίου (582-602)· συζευχθείς μετά γυναικός απέκτησε τέκνα δύο, εν άρρεν και εν θήλυ· αλλ' άσβεστον ζήλον έχων προς την μοναχικήν πολιτείαν, κατέπεισε την σύζυγον αυτού να εγκαταλείψωσι την Κωνσταντινούπολιν και ήλθον εις Άλεξάνδρειαν εκεί διεχωρίσθησαν απ' αλλήλων, και ή μεν γυνή έλαβε μεθ' εαυτής το θυγάτριον, ο δε Νείλος τον υιόν αυτού Θεόδουλον, μεθ' ου άπήλθεν εις το όρος Σινά προς άσκησιν αλλ' εκεί έπιπεσόντες βάρβαροι απήγαγαν μεταξύ άλλων και τον υιόν αυτού, δια τον όποιον έκλαιε και έθρήνει πικρώς (ϊδ. Άθβάδες τριάκοντα οκτώ οι εν Σινά, Ίανουάρ. 14). Εις την έρημικήν έκείνην άνάπαυσιν ήσχολήθη εις συγγραφάς ασκητικών έργων, μαρτυρούντων την σοφίαν αυτού και τον προς άσκησιν έρωτα. Εν νηστείαις και προσευχαίς διαβιώσας, έκοιμήθη εν ειρήνη. Τα Ιερά αυτού οστά μετακομίσθησαν υπό του βασιλέως Ιουστίνου (518-527) και κατετέθησαν εν τω ναώ του αποστόλου Παύλου εν τω Ορφανοτροφείω κάτωθεν του θυσιαστηρίου. "Αν τούτο αληθεύει, ή του Συναξαριστού πληροφορία, ότι επί Μαυρικίου ήκμασε, δεν στηρίζεται".
ΑΓΙΟΣ ΝΕΙΛΟΣ Ο ΑΣΚΗΤΗΣ ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
153 ΚΕΦΑΛΑΙΑ
1. Όποιος θέλει να φτιάξει το ευωδιαστό θυμίαμα, θα πάρει το διαφανές λιβάνι, την κασσία, τον όνυχα και τη στακτή και θα τα ενώσει σε ίσες ποσότητες, σύμφωνα με το νόμο. Αυτά είναι η τετράδα των αρετών. Αν αυτές είναι εντελώς ολοκληρωμένες και ίσες, δε θα προδοθεί ο νους.
2. Αφού καθαριστεί η ψυχή με την τέλεια εκπλήρωση των εντολών, σταθεροποιεί την τάξη του νου, κάνοντάς τον επιδεκτικό της επιθυμητής προσευχής.
3. Η προσευχή είναι συναναστροφή του νου με το Θεό. Σε ποια κατάσταση λοιπόν πρέπει να βρίσκεται ο νους για να μπορέσει, χωρίς να στρέφεται αλλού, να πλησιάσει τον Κύριό του και να συνομιλεί μαζί Του χωρίς να μεσολαβεί κανένας άλλος;
4. Αν ο Μωυσής προσπαθώντας να πλησιάσει την φλεγόμενη βάτο εμποδίζεται μέχρις ότου λύσει το υπόδημα των ποδιών του, πως εσύ πού θέλεις να δεις το Θεό πού είναι πάνω από κάθε αίσθηση και έννοια και να συνομιλήσεις μαζί Του, δε θα λύσεις και δε θα απομακρύνεις κάθε εμπαθή σκέψη;
5. Πρώτα - πρώτα προσευχήσου να λάβεις το χάρισμα των δακρύων, για να μπορέσεις έτσι να μαλακώσεις την αγριότητα της ψυχής σου και αφού εξομολογηθείς εναντίον σου τις αμαρτίες σου στον Κύριο, να λάβεις από Αυτόν την άφεση.
6. Να χρησιμοποιείς τα δάκρυα για να επιτύχεις κάθε αίτημά σου. Γιατί πολύ χαίρεται ο Κύριος όταν προσεύχεσαι με δάκρυα.
7. Αν στην προσευχή σου χύνεις πηγές δακρύων, μην υπερηφανεύεσαι ότι τάχα είσαι ανώτερος από τούς πολλούς. Δεν είναι δικό σου κατόρθωμα αυτό, αλλά βοήθεια για την προσευχή σου από τον Κύριο, για να μπορέσεις να εξομολογηθείς με προθυμία τις αμαρτίες σου σ΄ Αυτόν και να τον εξευμενίσεις με τα δάκρυά σου. Μη λοιπόν μετατρέψεις σε πάθος το βοήθημά σου κατά των παθών, για να μην παροργίσεις περισσότερο τον Κύριο πού σου εδωσε αυτή τη χάρη.
8. Πολλοί, εκεί πού έχυναν δάκρυα για τις αμαρτίες τους, λησμόνησαν το σκοπό των δακρύων, υπερηφανεύτηκαν και ξεστράτισαν.
9. Να στέκεσαι υπομένοντας τον κόπο, να προσεύχεσαι με ένταση και επιμονή και να αποστρέφεσαι τις φροντίδες και τις σκέψεις πού σου ήρθαν. Γιατί σε ταράζουν και σε θορυβούν για να παραλύσουν την δύναμη και έντασή σου.
10. Όταν σε δουν οι δαίμονες ότι είσαι πρόθυμος να προσευχηθείς αληθινά, τότε σου φέρνουν στο νου σκέψεις πραγμάτων δήθεν αναγκαίων και σε λίγο σε κάνουν να τα λησμονήσεις και παρακινούν το νου να τα αναζητήσει. Και επειδή αυτός δεν τα βρίσκει, στενοχωρείται και λυπάται. Όταν ξανά σταθεί στην προσευχή, του υπενθυμίζουν εκείνα πού του είχαν βάλει στο νου του και τα αναζητούσε, για να στραφεί ο νους σ΄ αυτά και να χάσει την καρποφόρα προσευχή.
11. Αγωνίσου να κρατήσεις το νου κατά την ώρα της προσευχής κωφό και άλαλο, και τότε θα μπορέσεις να προσευχηθείς.
12. Όταν σου τύχει πειρασμός, η σε ερεθίζει μια αντιλογία για να στρέψεις το θυμό σου εναντίον ενός ανθρώπου η να βάλεις καμιά άναρθρη φωνή, τότε θυμήσου την προσευχή και το κρίμα πού επισύρει, και αμέσως θα ηρεμήσει η άτακτη αυτή κίνηση μέσα σου.
13. Ότι κάνεις εναντίον αδελφού σου πού σε αδίκησε, όλα θα σου γίνουν εμπόδιο στον καιρό της προσευχής.
14. Προσευχή είναι γέννημα της πραότητας και της αοργησίας.
15. Προσευχή είναι προβολή χαράς και ευχαριστίας.
16. Προσευχή είναι αποτρεπτικό της λύπης και της μικροψυχίας.
17. Πήγαινε πούλησε τα υπάρχοντά σου και δώσε στους φτωχούς και πάρε το σταυρό σου και απαρνήσου τον εαυτό σου, για να μπορέσεις να προσευχηθείς χωρίς περισπασμούς.
18. Αν θέλεις να προσεύχεσαι με τρόπο αξιέπαινο, να αρνείσαι τον εαυτό σου κάθε στιγμή· και αν υποφέρεις πάρα πολλά δεινά, να φιλοσοφήσεις την ωφέλεια της προσευχής.
19. Οποιαδήποτε δυσκολία υπομένεις και φιλοσοφήσεις τη μηδαμινότητά της, τον καρπό της θα τον βρεις στην ώρα της προσευχής.
20. Αν επιθυμήσεις να προσευχηθείς όπως πρέπει, μη λυπήσεις κανένα άνθρωπο. Διαφορετικά προσεύχεσαι μάταια.
21. « Άφησε το δώρο σου, λέει ο Κύριος, μπροστά στο θυσιαστήριο και πήγαινε να συμφιλιωθείς με τον αδελφό σου» και τότε έλα και προσευχήσου χωρίς ταραχή. Γιατί η μνησικακία θαμπώνει το λογικό του προσευχομένου και σκοτεινιάζει τις προσευχές του.
22. Εκείνοι πού συσσωρεύουν λύπες και μνησικακίες επάνω τους, μοιάζουν με ανθρώπους πού αντλούν νερό και το βάζουν μέσα σε τρύπιο πιθάρι.
23. Αν είσαι υπομονητικός, θα προσευχηθείς πάντοτε με χαρά.
24. Αν προσεύχεσαι όπως πρέπει, θα σου συμβούν τέτοια πράγματα ώστε να νομίσεις ότι είναι δίκαιο να κάνεις χρήση του θυμού. Δεν υπάρχει διόλου δίκαιος θυμός κατά του πλησίον. Αν σκεφτείς καλά το πράγμα, θα βρεις ότι είναι δυνατό και χωρίς θυμό να διευθετηθεί το ζήτημα. Μεταχειρίσου λοιπόν κάθε τέχνη να μη θυμώσεις.
25. Πρόσεχε, μη τυχόν νομίζοντας ότι θεραπεύεις άλλον, μείνεις εσύ ο ίδιος αθεράπευτος και προκαλέσεις εμπόδιο στην προσευχή σου.
26. Αν κάνεις οικονομία στο θυμό, θα βρεις οικονομία και θα αναδείξεις τον εαυτό σου φρόνιμο και θα βρεθείς μεταξύ των προσευχομένων.
27. Αν οπλίζεσαι εναντίον του θυμού, δε θα ανεχθείς ποτέ επιθυμία. Γιατί η επιθυμία προσφέρει τα υλικά στο θυμό και αυτός ταράζει το νοερό μάτι και διαφθείρει την κατάσταση της προσευχής.
28. Μην προσεύχεσαι μόνο με εξωτερικά σχήματα, αλλά να προτρέπεις το νου σου να συναισθάνεται την πνευματική προσευχή με μεγάλο φόβο.
29. Άλλοτε μπορεί να σταθείς ξαφνικά στην προσευχή και να προσευχηθείς καλά· άλλοτε μπορεί πολύ να κοπιάσεις χωρίς να επιτύχεις το σκοπό σου, κι αυτό για να το ζητήσεις περισσότερο και αφού το λάβεις να έχεις αναφαίρετο το κατόρθωμά σου.
30. Όταν φτάσει ο Άγγελος, αμέσως όλοι εκείνοι οι πονηροί λογισμοί και δαίμονες πού μας ενοχλούν απομακρύνονται και τότε ο νους με μεγάλη άνεση προσεύχεται ανεπηρέαστα. Άλλοτε πάλι όταν ξεσπά επάνω μας ο συνηθισμένος πόλεμος, παλεύει ο νους και δεν του επιτρέπεται να σηκώσει κεφάλι. Γιατί έχει αποκτήσει από πριν οικειότητα με τα διάφορα πάθη. Όμως αν επιμένει να ζητεί, θα εύρει· και αν κρούει θα του ανοιχθεί.
31. Μην προσεύχεσαι να γίνουν τα θελήματά σου, γιατί οπωσδήποτε δεν συμφωνούν με το θέλημα του Θεού· αλλά μάλλον καθώς διδάχθηκες λέγε στην προσευχή σου: «Γενηθήτω το θέλημά Σου εν εμοί». Και σε κάθε πράγμα έτσι να ζητάς από Αυτόν, να γίνει το θέλημά Του, γιατί ο Θεός θέλει το αγαθό και συμφέρον της ψυχής σου. Ενώ εσύ οπωσδήποτε δεν ζητείς πάντοτε το συμφέρον σου.
32. Πολλές φορές ζήτησα με την προσευχή από το Θεό, να μου γίνει κάτι πού το νόμιζα καλό, και επέμενα παράλογα να το ζητώ βιάζοντας το θέλημα του Θεού, και δεν Τον άφηνα να οικονομήσει Εκείνος ότι γνωρίζει ως συμφέρον δικό μου. Και λοιπόν αφού έλαβα ότι ζήτησα, στενοχωρήθηκα ύστερα πολύ πού δεν είχα ζητήσει μάλλον να γίνει το θέλημα του Θεού. Γιατί δεν μου ήρθε το πράγμα έτσι όπως το νόμιζα.
33. Τι είναι αγαθό, παρά ο Θεός; Λοιπόν σ΄ Αυτόν ας αναθέσομε όλα τα ζητήματά μας, και όλα θα πάνε καλά. Γιατί ο αγαθός, οπωσδήποτε χορηγεί και αγαθές δωρεές.
34. Μη λυπάσαι γιατί δεν παίρνεις αμέσως εκείνο πού ζητάς από το Θεό, γιατί θέλει να σε ευεργετήσει περισσότερο με το να υπομένεις καρτερικά στην προσευχή. Τι ανώτερο υπάρχει από το να πλησιάζεις το Θεό και να ασχολείσαι σε συνομιλία μαζί Του;
35. Προσεκτική προσευχή είναι η τέλεια νόηση του νου.
36. Προσευχή είναι το ανέβασμα του νου στο Θεό.
37. Αν έχεις πόθο να προσευχηθείς, απαρνήσου τα πάντα, για να κληρονομήσεις το παν.
38. Πρώτα - πρώτα να προσεύχεσαι να καθαριστείς από τα πάθη σου· δεύτερο, να απαλλαγείς από την άγνοια και τη λήθη· και τρίτο, να απαλλαγείς από κάθε πειρασμό και εγκατάλειψη Θεού.
39. Στην προσευχή σου να ζητείς μόνο την δικαιοσύνη και την Βασιλεία, δηλαδή την αρετή και την πνευματική γνώση. Και όλα τα υπόλοιπα θα σου προστεθούν.
40. Δίκαιο είναι να μην προσεύχεσαι μόνο για τη δική σου κάθαρση από τα πάθη, αλλά και για την κάθαρση κάθε ανθρώπου, για να μιμηθείς τον αγγελικό τρόπο.
41. Πρόσεξε, αν πράγματι κατά την προσευχή σου παρίστασαι ενώπιον του Θεού, η νικιέσαι από τον έπαινο των ανθρώπων και αυτόν κυνηγάς με το να μεταχειρίζεσαι ως πρόσχημα την παράταση της προσευχής.
42. Είτε μόνος, είτε μαζί με αδελφούς προσεύχεσαι, αγωνίσου να προσεύχεσαι όχι από συνήθεια, αλλά με αίσθηση.
43. Αίσθηση προσευχής είναι μια περισυλλογή του νου ενωμένη με ευλάβεια, με κατάνυξη, με πόνο ψυχής πού συνοδεύει την εξομολόγηση των αμαρτιών και με στεναγμούς όχι επιδεικτικούς, αλλά αφανείς.
44. Αν ακόμη ο νους σου διασκορπίζεται στην ώρα της προσευχής, δε γνώρισε ακόμη ότι προσεύχεται ως μοναχός, αλλά είναι ακόμη κοσμικός και στολίζει την εξωτερική σκηνή.
45. Όταν προσεύχεσαι, φύλαγε δυνατά τη μνήμη σου να μη βάζει εμπρός σου τα δικά σου, αλλά να παρακινείς τον εαυτό σου να εννοεί μπροστά σε ποιόν βρίσκεται. Γιατί ο νους έχει στη φύση του να παρασύρεται πάρα πολύ από τη μνήμη στον καιρό της προσευχής.
46. Στην ώρα της προσευχής η μνήμη σου φέρνει η φαντασίες παλαιών πραγμάτων, η νέες φροντίδες, η το πρόσωπο εκείνου πού σ΄ έχει λυπήσει.
47. Ο διάβολος φθονεί πάρα πολύ τον άνθρωπο πού προσεύχεται, και μεταχειρίζεται κάθε μηχανή για να διαφθείρει το σκοπό του. Δεν παύει λοιπόν να κινεί τις σκέψεις των πραγμάτων με τη μνήμη και να ανακατώνει όλα τα πάθη με τη σάρκα, για να μπορέσει να εμποδίσει την άριστη εργασία της προσευχής και την ανάβαση του νου στο Θεό.
48. Όταν μεταχειριστεί ο διάβολος πολλά μέσα και δεν μπορέσει να εμποδίσει την προσευχή του δικαίου, τότε αποσύρεται για λίγο και τον εκδικείται κατόπιν, αφού προσευχηθεί. Είτε τον ανάβει για να τον κάνει να οργιστεί, καταστρέφοντας την άριστη κατάσταση του νου πού δημιουργήθηκε από την προσευχή, η αφού τον ερεθίσει σε παράλογη ηδονή, μολύνει το νου του.
49. Όταν προσευχηθείς όπως πρέπει, περίμενε εκείνα πού δεν πρέπει, και στάσου γενναία, για να φυλάξεις τον καρπό της προσευχής. Γιατί από την αρχή σ΄ αυτό έχεις ταχθεί, να εργάζεσαι και να φυλάγεις. Μη λοιπόν, αφού εργαστείς, αφήσεις αφύλακτο ότι έκανες· αν το αφήσεις, δεν ωφελήθηκες διόλου από την προσευχή σου.
50. Όλος ο πόλεμος ανάμεσα σε μας και τούς ακάθαρτους δαίμονες, δε γίνεται για τίποτε άλλο, παρά για την πνευματική προσευχή. Γιατί πολύ εχθρική και ενοχλητική γίνεται σ΄ αυτούς η προσευχή, ενώ σ΄ εμάς είναι πρόξενος σωτηρίας, τερπνή και ευχάριστη.
51. Τι θέλουν οι δαίμονες να κάνουν να ενεργήσει σ΄ εμάς; Γαστριμαργία, πορνεία, φιλαργυρία, οργή, μνησικακία και τα λοιπά πάθη, για να παχύνει από αυτά ο νους και να μην μπορέσει να προσευχηθεί όπως πρέπει. Γιατί όταν υπερισχύσουν τα άλογα πάθη, δεν τον αφήνουν να κινείται λογικά.
52. Τις αρετές τις ασκούμε για να μάθομε τούς πνευματικούς λόγους των κτισμάτων και με αυτούς να γνωρίσομε το δημιουργό τους Θεό Λόγο. Και ο Λόγος συνηθίζει να φανερώνεται στην κατάσταση της προσευχής.
53. Κατάσταση προσευχής είναι μια απαθής συνήθεια, η οποία με ένα άκρο θείο έρωτα αρπάζει σε μεγάλο πνευματικό ύψος το νου, πού επιζητεί να αποκτήσει τη σοφία.
54. Πρέπει όχι μόνο να είναι κύριος του θυμού και της επιθυμίας εκείνος πού πραγματικά θέλει να προσευχηθεί, αλλά και να απομακρυνθεί από κάθε εμπαθή σκέψη.
55. Εκείνος πού αγαπά το Θεό, συνομιλεί πάντοτε μαζί Του ως γιος προς πατέρα και αποστρέφεται κάθε εμπαθή σκέψη.
56. Όποιος πέτυχε την απάθεια δεν σημαίνει κιόλας πώς προσεύχεται ήδη αληθινά. Γιατί μπορεί να στέκεται στα ψιλά νοήματα (χωρίς πάθος σκέψεις) των πραγμάτων και να περισπάται από τις εικόνες τους και να βρίσκεται σε απόσταση από το Θεό.
57. Όταν δεν χρονοτριβεί ο νους στα ψιλά νοήματα (απαθείς σκέψεις) των πραγμάτων, δε σημαίνει ότι έφτασε ήδη την αληθινή προσευχή. Επειδή μπορεί να μένει στη θεωρία των πραγμάτων και να λεπτολογεί τούς λόγους τους· τα όποια αν και είναι γυμνά λόγια, αφού είναι θεωρίες πραγμάτων, δίνουν μορφή και σχήμα στο νου και τον αποτραβούν μακριά από το Θεό.
58. Αν ο νους δεν ξεπεράσει τη θεωρία της σωματικής φύσεως, δεν είδε ακόμη τελείως τον τόπο του Θεού. Γιατί μπορεί να μένει στη γνώση των νοητών και να μεταβάλλεται ανάλογα μ΄ αυτά.
59. Αν θέλεις να προσευχηθείς, έχεις ανάγκη του Θεού πού δίνει την προσευχή στον προσευχόμενο. Να Τον επικαλείσαι λοιπόν λέγοντας: « Αγιασθήτω το όνομά Σου, ελθέτω η Βασιλεία Σου», δηλαδή, ας έρθει το Άγιο Πνεύμα και ο Μονογενής Σου Υιός. Γιατί έτσι δίδαξε ο Κύριος λέγοντας: «Πνευματική και αληθινή είναι η προσκύνηση του Πατέρα».
60. Εκείνος πού προσεύχεται πνευματικά και αληθινά, δεν τιμά το Δημιουργό έχοντας αφορμή τα δημιουργήματά Του, αλλά τον υμνεί και τον δοξολογεί παίρνοντας αφορμή από Αυτόν τον ίδιο.
61. Αν είσαι θεολόγος, θα προσευχηθείς αληθινά. Και αν προσεύχεσαι αληθινά, είσαι πράγματι θεολόγος.
62. Όταν ο νους σου, από το μεγάλο πόθο προς το Θεό, είναι σαν να αποσύρεται σιγά - σιγά από τη σάρκα και αποστρέφεται τις σκέψεις πού προέρχονται από τις αισθήσεις η από τη μνήμη η από την κατάσταση του σώματος, γεμίζοντας από ευλάβεια και χαρά, τότε μπορείς να φρονείς ότι πλησίασες στα σύνορα της αληθινής προσευχής.
63. Το Άγιο Πνεύμα, επειδή συμπάσχει με την ασθένειά μας, επιφοιτά σ΄ εμάς, αν και είμαστε ακάθαρτοι. Και αν βρει το νου να προσεύχεται ειλικρινά μόνο σ΄Αυτό, κυριαρχεί σ΄ αυτόν, εξαφανίζει όλη τη φάλαγγα των πονηρών λογισμών και σκέψεων πού τον περικυκλώνουν και τον προτρέπει στον έρωτα της πνευματικής προσευχής.
64. Όλοι οι άλλοι με τη μεταβολή του σώματος προκαλούν στο νου λογισμούς η σκέψεις η θεωρίες, ενώ ο Κύριος ενεργεί αντίθετα· κυριαρχώντας πάνω στον ίδιο το νου βάζει μέσα του τη γνώση εκείνων πού θέλει. Και δια μέσου του νου αποκοιμίζει τις άτακτες κινήσεις του σώματος.
65. Εκείνος πού έχει έρωτα αληθινής προσευχής και οργίζεται ή μνησικακεί, είναι αξιοκατηγόρητος. Είναι όμοιος μ΄ εκείνον πού θέλει να βλέπει καθαρά και όμως ταράζει ο ίδιος τα μάτια του.
66. Αν έχεις πόθο να προσευχηθείς, μην κάνεις τίποτε από εκείνα πού είναι αντίθετα στην προσευχή, για να σε πλησιάσει ο Θεός και να βαδίσει μαζί σου.
67. Μη φανταστείς κανένα σχήμα για το Θεό όταν προσεύχεσαι, ούτε να επιτρέπεις στο νου σου να μορφωθεί σύμφωνα με κάποια μορφή, αλλά πλησίασε με άϋλο τρόπο τον άϋλο και θα εννοήσεις.
68. Να προφυλάγεσαι από τις παγίδες των δαιμόνων. Γιατί συμβαίνει, εκεί πού προσεύχεσαι καθαρά και ατάραχα, ξαφνικά να σου παρουσιάσουν μια μορφή παράξενη και άγνωστη, για να σε οδηγήσουν σε οίηση καθώς θα υποθέσεις ότι εκεί είναι το θειο. Θέλουν να σε πείσουν ότι η υλική μορφή πού σου παρουσιάστηκε ξαφνικά είναι το θείον ενώ το θείον είναι άϋλο και χωρίς σχήμα.
69. Όταν ο φθονερός δαίμονας δεν μπορεί να ανακινήσει τη μνήμη κατά την προσευχή, τότε αναγκάζει το ίδιο το σώμα να προκαλέσει στο νου κάποια παράξενη φαντασία και με αυτή να δώσει μορφή στο νου. Και εκείνος πού έχει συνήθεια να ζει με τις σκέψεις του, εύκολα λυγίζει. Και ενώ σπεύδει να λάβει γνώση άϋλη και άμορφη, εξαπατάται και κατέχει καπνό αντί για φως.
70. Στάσου καλά πάνω στη σκοπιά σου και φύλαγε το νου σου από νοήματα κατά τον καιρό της προσευχής, για να τελειώσεις την αίτησή σου και να σταθείς στην ηρεμία σου. Έτσι θα επιφοιτήσει και σε σένα Αυτός πού συμπάσχει με όσους έχουν άγνοια. Και τότε θα λάβεις το ενδοξότατο δώρο της προσευχής.
71. Δεν θα μπορέσεις να προσευχηθείς καθαρά, αν ανακατεύεσαι με τα υλικά πράγματα και σε ταράζουν συνεχείς φροντίδες. Προσευχή είναι απόρριψη σκέψεων.72. Δεν μπορεί ο δεμένος να τρέξει. Ούτε ο νους πού είναι δούλος σε κάποιο πάθος θα μπορέσει να δει τόπο πνευματικής προσευχής, γιατί σύρεται και γυρίζει εδώ και εκεί από την εμπαθή σκέψη και δεν μπορεί να σταθεί ατάραχος.
73. Όταν λοιπόν προσεύχεται ο νους καθαρά και χωρίς πάθος, τότε δεν ορμούν πλέον οι δαίμονες εναντίον του από τα αριστερά, αλλά από τα δεξιά. Του υποβάλλουν μορφή του Θεού και ένα εικονισμό από τούς αγαπητούς στην αίσθηση, ώστε να νομίζει ότι πέτυχε τελείως το σκοπό της προσευχής. Αυτό, είπε κάποιος με πνευματική γνώση, συμβαίνει από το πάθος της κενοδοξίας και από το δαίμονα πού αγγίζει τον τόπο του εγκεφάλου.
74. Νομίζω ότι ο δαίμονας αυτός πού αγγίζει τον τόπο του εγκεφάλου, μεταστρέφει το φως του νου όπως θέλει. Και έτσι κινείται το πάθος της κενοδοξίας σε λογισμό πού διαμορφώνει το νου, ώστε με επιπολαιότητα να νομίζει ότι απέκτησε θεία και πραγματική γνώση. Και επειδή αυτός δεν ενοχλείται από σαρκικά και ακάθαρτα πάθη, αλλά παρίσταται καθαρός δήθεν στην προσευχή, πιστεύει ότι δεν γίνεται πλέον μέσα του καμιά αντίθετη ενέργεια. Γι΄ αυτό βάζει στο νου του ότι είναι κάποια θεία εμφάνιση εκείνη πού προέρχεται σ΄ αυτόν από το δαίμονα, πού χρησιμοποιεί εξαιρετική δεινότητα και δια μέσου του εγκεφάλου αλλοιώνει το ενωμένο με το νου φως και μεταβάλλει το νου, όπως είπαμε παραπάνω.
75. Όταν έρθει ο Άγγελος του Θεού, με το λόγο του μόνο παύει αυτή τη δαιμονική ενέργεια και κινεί το φως του νου, ώστε να ενεργεί χωρίς πλάνη.
76. Το λεγόμενο στην Αποκάλυψη ότι ο Άγγελος φέρνει θυμίαμα, για να το δώσει στις προσευχές των Αγίων, νομίζω ότι είναι αυτή η χάρη πού ενεργείται δια του Αγγέλου. Γιατί φέρνει γνώση της αληθινής προσευχής, ώστε στο εξής να στέκεται ο νους έξω από ταραχή, ακηδία και απροσεξία.
77. Οι φιάλες των θυμιαμάτων είναι οι προσευχές των Αγίων, τις οπαίες έφεραν μαζί τους οι είκοσι τέσσερις πρεσβύτεροι. Φιάλη πρέπει να εννοήσομε τη φιλία με το Θεό, δηλαδή την τέλεια και πνευματική αγάπη, μέσα στην οποία ενεργείται η προσευχή πνευματικά και αληθινά.
78. Όταν νομίσεις ότι δεν έχεις ανάγκη από δάκρυα στην προσευχή σου για τις αμαρτίες σου, σκέψου πόσο έχεις απομακρυνθεί από το Θεό, ενώ οφείλεις να βρίσκεσαι διαρκώς κοντά σ΄ Αυτόν, και τότε θα δακρύσεις με μεγαλύτερη θέρμη.79. Πράγματι, αν γνωρίζεις σε ποια άθλια πνευματική κατάσταση βρίσκεσαι, μ΄ ευχαρίστηση θα πενθήσεις, ελεεινολογώντας τον εαυτό σου κατά τον προφήτη Ησαΐα: πως, ενώ είσαι ακάθαρτος και ανάμεσα σε τέτοιο λαό, δηλαδή λαό δαιμόνων, τολμάς να παρουσιάζεσαι μπροστά στον Κύριο.
80. Αν προσεύχεσαι αληθινά, μεγάλη πεποίθηση και βεβαιότητα θα βρεις. Και Άγγελοι θα έρθουν μαζί σου όπως και στον Δανιήλ, και θα σε διδάξουν τούς λόγους κάθε πράγματος.
81. Πρέπει να γνωρίζεις ότι οι άγιοι Άγγελοι μας προτρέπουν στην προσευχή και στέκονται μαζί μας και χαίρονται και προσεύχονται και αυτοί για χάρη μας. Αν λοιπόν αμελήσομε και δεχτούμε αντίθετους λογισμούς, πολύ τούς παροργίζομε· γιατί ενώ αυτοί αγωνίζονται τόσο για μας, εμείς ούτε για τον εαυτό μας δε θέλομε να ικετεύσομε το Θεό, αλλά περιφρονώντας την υπηρεσία των Αγγέλων και εγκαταλείποντας τον Κύριό τους και Θεό, ανταμώνομε με ακάθαρτους δαίμονες.
82. Να προσεύχεσαι με πραότητα και χωρίς ταραχή και να ψάλλεις με σύνεση και με τάξη και θα είσαι σαν μικρό νεογνό αετού, πετώντας στα ύψη.
83. Η ψαλμωδία καταλαγιάζει τα πάθη και κάνει να ηρεμούν οι άτακτες κινήσεις του σώματος. Η προσευχή διαθέτει τον νου να ενεργεί εκείνο πού είναι δικό του έργο, δηλαδή να προσκολλάται στο Θεό.
84. Η προσευχή είναι η πρέπουσα ενέργεια προς την αξία του νου. Δηλαδή είναι η καλύτερη και η καθαρή χρήση του νου.
85. Η ψαλμωδία είναι ένα από τα διάφορα είδη της σοφίας. Η προσευχή είναι πρόλογος της αυλής και ποικιλότροπης πνευματικής γνώσεως.
86. Η πνευματική γνώση είναι άριστο πράγμα, γιατί είναι συνεργός της προσευχής, πού ξυπνάει την νοερή δύναμη του νου για τη θεωρία της θείας γνώσεως.
87. Αν δεν έλαβες ακόμη χάρισμα προσευχής η ψαλμωδίας, ζήτησε μ΄ επιμονή και θα το λάβεις.
88. Ο Κύριος «έλεγε σ΄ αυτούς και παραβολή για το ότι πρέπει να προσεύχονται πάντοτε και να μην αποθαρρύνονται». Λοιπόν, καθόλου να μην αποθαρρύνεσαι, ούτε να αθυμείς επειδή δεν έλαβες. Γιατί θα λάβεις αργότερα. Τελειώνοντας την παραβολή αυτή, ο Κύριος είπε: « Αν και ούτε το Θεό φοβάμαι ούτε τούς ανθρώπους ντρέπομαι, όμως επειδή αυτή η γυναίκα με ενοχλεί συνεχώς, θα της δώσω το δίκαιό της. Έτσι και ο Θεός, θα κάνει σύντομα το θέλημα αυτών πού Τον παρακαλούν νύχτα και μέρα». Γι΄ αυτό λοιπόν να είσαι χαρούμενος και να επιμένεις υπομένοντας τον κόπο της αγίας προσευχής.
89. Μη θέλεις να γίνονται τα ζητήματά σου όπως νομίζεις εσύ, αλλά όπως θέλει ο Θεός, και θα είσαι ατάραχος και γεμάτος ευγνωμοσύνη στην προσευχή σου.
90. Και αν ακόμη νομίζεις ότι βρίσκεσαι μαζί με το Θεό, να φυλάγεσαι από τον δαίμονα της πορνείας, γιατί είναι μέγας απατεώνας και φθονερότατος και θέλει να είναι πιο δραστήριος από την κίνηση και τη νήψη του νου σου, ώστε και από το Θεό ακόμη να τον αποσπά, όταν στέκεται εμπρός Του με ευλάβεια και φόβο.
91. Αν έχεις επιμέλεια στην προσευχή, να ετοιμάζεσαι για εφόδους δαιμόνων εναντίον σου και να υπομένεις με καρτερία τα χτυπήματα. Γιατί θα ορμήσουν κατεπάνω σου σαν αγρία θηρία και θα ταλαιπωρήσουν όλο σου το σώμα.
92. Να είσαι πάντοτε έτοιμος, σαν έμπειρος αγωνιστής· και αν ξαφνικά δεις καμιά φαντασία, να μη τρομάξεις· αν δεις μαχαίρι σηκωμένο κατεπάνω σου, είτε λαμπάδα αναμμένη να κινείται προς το πρόσωπό σου, να μην ταραχθείς. Και αν δεις ακόμη καμιά μορφή απαίσια και αιματοβαμμένη, να μην εξασθενεί και χάνει τη δύναμή της η ψυχή σου. Αλλά να σταθείς ομολογώντας την καλή ομολογία και εύκολα θα αντιμετωπίσεις τούς εχθρούς σου.
93. Εκείνος πού υποφέρει τα λυπηρά, θα επιτύχει και τα χαρούμενα. Κι εκείνος πού εγκαρτερεί στα δυσάρεστα, δεν θα μείνει αμέτοχος και από τα ευχάριστα.
94. Πρόσεχε, μη σε εξαπατήσουν με κανένα όραμα οι πονηροί δαίμονες, αλλά να συγκεντρωθείς καταφεύγοντας στην προσευχή και να παρακαλείς το Θεό, αν προέρχεται από Αυτόν η σκέψη, Αυτός να σε φωτίσει· αν όμως δεν προέρχεται από Αυτόν, να εκδιώξει το ταχύτερο τον πλάνο δαίμονα από σένα. Έχε θάρρος, γιατί δε θα σταθούν οι σκύλοι, αν εσύ μεταχειρίζεσαι σαν φωτιά την συνομιλία με το Θεό, αλλά αμέσως, χτυπημένοι αοράτως και αφανώς με μάστιγα από το Θεό, θα διωχτούν μακριά.
95. Δίκαιο είναι κι αυτή την απάτη να μην αγνοείς· ότι καμιά φορά διαιρούνται οι δαίμονες και αν φανείς ότι ζητείς βοήθεια, έρχονται μερικοί σαν άγγελοι και διώχνουν τούς άλλους για να εξαπατούν τη γνώμη σου ότι δήθεν είναι άγγελοι.
96. Φρόντισε να έχεις πολλή ταπεινοφροσύνη και ανδρεία και δεν θα αγγίξει την ψυχή σου επιβουλή δαιμόνων, ούτε μάστιγα θα πλησιάσει στην σκηνή σου, επειδή ο Θεός θα δώσει εντολή στους αγγέλους Του για να σε διαφυλάξουν. Και αυτοί αοράτως θα διώξουν μακριά σου όλη την ενέργεια των δαιμόνων.
97. Κρότους και χτύπους και φωνές και κακώσεις από τούς δαίμονες θα ακούσει εκείνος πού φροντίζει να έχει καθαρή προσευχή. Αλλά δε θα πέσει, ούτε θα προδώσει το λογισμό του, λέγοντας στο Θεό: «Δε θα φοβηθώ συμφορές, γιατί Εσύ είσαι μαζί μου».
98. Στον καιρό τέτοιου είδους πειρασμών, κάνε σύντομη, έντονη και επίμονη προσευχή.
99. Αν σε απειλήσουν οι δαίμονες ξαφνικά και φαίνονται στον αέρα, ώστε να σου δημιουργήσουν έκπληξη και να κυριαρχήσουν στο νου σου, μην τούς φοβηθείς, μήτε να σκεφτείς διόλου την απειλή τους. Γιατί σε φοβερίζουν για να δουν αν τούς προσέχεις η τούς περιφρόνησες τελείως.
100. Αφού κατά την ώρα της προσευχής σου βρίσκεσαι εμπρός στον Παντοκράτορα Θεό, το Δημιουργό και Προνοητή του παντός, γιατί στέκεσαι τόσο ανόητα, ώστε να λησμονείς το φόβο Του, πού δεν μπορεί κανείς να τον υπερνικήσει, και να φοβάσαι τα κουνούπια και τα σκαθάρια; Η μήπως δεν άκουσες την εντολή: «Θα φοβάσαι τον Κύριο, το Θεό σου» και « Όλα φρίττουν και τρέμουν νιώθοντας την παρουσία της δυνάμεώς Του»;
101. Όπως το ψωμί είναι τροφή του σώματος και η αρετή τροφή της ψυχής, έτσι και του νου τροφή είναι η πνευματική προσευχή.
102. Να προσεύχεσαι στον ιερό τόπο της προσευχής όχι φαρισαϊκά, αλλά τελωνικά, για να δικαιωθείς και συ από τον Κύριο.
103. Ν΄ αγωνίζεσαι να μην προσευχηθείς εναντίον κανενός στην προσευχή σου, για να μη γκρεμίσεις ό,τι κτίζεις με το να κάνεις σιχαμερή την προσευχή σου.
104. Ο χρεοφειλέτης των μυρίων ταλάντων ας σου γίνει παράδειγμα. Αν δεν συγχωρήσεις εκείνον πού σε έβλαψε, ούτε εσύ δε θα επιτύχεις την άφεση των αμαρτιών σου. Γιατί λέει η Γραφή ότι αυτόν «τον παρέδωσε στους βασανιστές».
105. Να παραβλέπεις τις ανάγκες του σώματος κατά την ώρα της προσευχής, για να μην χάσεις το μέγιστο κέρδος της προσευχής σου από το κέντημα ψύλλου η ψείρας η κουνουπιού η μύγας.
106. Μάθαμε ότι σε κάποιον άγιο, ενώ προσευχόταν, έφερε τόση αντίσταση ο πονηρός, ώστε μόλις άπλωνε τα χέρια του για να προσευχηθεί, ο διάβολος μετασχηματιζόταν σε λιοντάρι και σήκωνε τα μπροστινά πόδια του και έμπηγε τα νύχια του στη σάρκα του αγωνιστή, στο μέρος των νεφρών. Και δεν έφευγε ο διάβολος πριν κατεβάσει ο ασκητής τα χέρια του. Αλλά ο αγωνιστής ποτέ δεν χαλάρωσε τα χέρια του, μέχρις ότου τελειώσει τις συνηθισμένες ευχές.
107. Τέτοιον γνωρίσαμε και τον Ιωάννη το Μικρό, η μάλλον τον πελώριο μοναχό, ο οποίος έζησε ησυχάζοντας μέσα σε ένα λάκκο. Αυτός έμεινε ακίνητος λόγω της επικοινωνίας του με το Θεό στην προσευχή, ενώ ο διάβολος μετασχηματισμένος σε φοβερό φίδι, τυλίχτηκε επάνω του και μασούσε τις σάρκες του και τις έφτυνε στο πρόσωπό του.
108. Θα έχεις ασφαλώς διαβάσει και τούς βίους των Ταβεννησιωτών μονάχων, όπου αναφέρεται το εξής: Ενώ μιλούσε ο αββάς Θεόδωρος προς τούς αδελφούς, ήρθαν δυο έχιδνες κάτω από τα πόδια του. Αυτός χωρίς να ταραχθεί, έκανε τα πόδια του ένα είδος καμάρας και εκεί τις κράτησε μέχρις ότου τελείωσε το λόγο του. Τότε τις έδειξε στους αδελφούς και είπε σ΄ αυτούς το γεγονός.
109. Επίσης έχουμε διαβάσει για κάποιον άλλον πνευματικό αδελφό, ότι ενώ προσευχόταν, ήρθε μια έχιδνα και δάγκασε το πόδι του. Αυτός δεν κατέβασε τα χέρια του μέχρις ότου τελείωσε την συνηθισμένη του προσευχή. Και δεν έπαθε τίποτε, γιατί αγάπησε το Θεό περισσότερο από τον εαυτό του.
110. Να έχεις αδιάσπαστη προσοχή στην προσευχή σου· και αφού αρνηθείς το σώμα και την ψυχή, ζήσε νοερά.
111. Σε κάποιον άλλο άγιο πού ησύχαζε στην έρημο και προσευχόταν με ζήλο, ήρθαν δαίμονες και επί δύο εβδομάδες τον πετούσαν πάνω και τον τίναζαν στον αέρα και τον δέχονταν κάτω σε μια ψάθα. Και δεν μπόρεσαν διόλου να κατεβάσουν το νου του από την φλογερή προσευχή του.
112. Σε άλλον πάλι φιλόθεο, ενώ βάδιζε προσευχόμενος στην έρημο, ήρθαν δύο άγγελοι και βάδιζαν μαζί του έχοντας τον στο μέσο. Αλλά αυτός δεν πρόσεξε διόλου τούς αγγέλους, για να μη χάσει το καλύτερο και ανώτερο, δηλαδή το Θεό, γιατί θυμήθηκε το αποστολικό ρητό πού λέει: «Ούτε άγγελοι, ούτε αρχές, ούτε δυνάμεις δε θα μπορέσουν να μας χωρήσουν από την αγάπη του Χριστού».
113. Ο μοναχός γίνεται με την προσευχή ίσος με τούς Αγγέλους, με το να επιθυμεί να δει το πρόσωπο του ουράνιου Πατέρα.
114. Μη θέλεις καθόλου να δέχεσαι στο νου σου κάποια μορφή η σχήμα στην ώρα της προσευχής.
115. Μην επιθυμείς να δεις αγγέλους η δυνάμεις η το Χριστό σωματικός, μην τυχόν και φτάσεις σε τέτοια κατάσταση φρένων, ώστε να δεχτείς λύκο αντί βοσκού και προσκυνήσεις τούς εχθρούς δαίμονες.
116. Αρχή της πλάνης του νου είναι η κενοδοξία, από την οποία παρακινείται ο νους και προσπαθεί να περιγράφει το θειο με μορφές και σχήματα.
117. Εγώ λέω κάτι δικό μου, πού το έχω πει και σε νεώτερους. Μακάριος ο νους, ο οποίος κατά τον καιρό της προσευχής απέκτησε τέλεια απουσία μορφών και σχημάτων.
118. Μακάριος ο νους, ο οποίος, προσευχόμενος χωρίς περισπασμούς, αποκτά διαρκώς περισσότερο πόθο προς το Θεό.
119. Μακάριος ο νους, ο οποίος κατά τον καιρό της προσευχής γίνεται άϋλος και ελεύθερος από όλα.
120. Μακάριος ο νους, ο οποίος κατά τον καιρό της προσευχής απέκτησε τέλεια αναισθησία για όλα τα πράγματα.
121. Μακάριος είναι ο μοναχός, ο οποίος λογαριάζει κάθε άνθρωπο σαν Θεό, μετά το Θεό.
122. Μακάριος είναι ο μοναχός, ο οποίος τη σωτηρία και προκοπή όλων την βλέπει με πολλή χαρά σαν δική του.
123. Μακάριος είναι ο μοναχός εκείνος πού θεωρεί τον εαυτό του σκουπίδι όλων.
124. Μοναχός είναι εκείνος πού έχει χωριστεί από όλους και με όλους είναι ενωμένος.
125. Μοναχός είναι εκείνος πού νομίζει τον εαυτό του ένα μαζί με όλους, με το να πιστεύει αδιάλειπτα ότι στον καθένα βλέπει τον εαυτό του.
126. Πραγματική προσευχή εκτελεί εκείνος πού προσφέρει πάντοτε ολόκληρη την πρώτη σκέψη του θυσία στο Θεό, σαν τη θυσία των πρώτων καρπών.
127. Ν΄ αποφεύγεις κάθε ψεύδος και κάθε όρκο, αν είσαι μοναχός πού ποθεί να προσευχηθεί όπως πρέπει. Διαφορετικά, μάταια έχεις το μοναχική σχήμα, το οποίο δεν σου ταιριάζει.
128. Αν θέλεις να προσεύχεσαι πνευματικά, μην αντλήσεις τίποτε από όσα ανήκουν στη σάρκα, και δεν θα έχεις απέναντί σου, στην ώρα της προσευχής, κανένα σύννεφο να σε σκοτίζει.
129. Ανάθεσε με εμπιστοσύνη τις ανάγκες του σώματός σου στον Θεό· και αυτό θα φανερώσει ότι ανάθεσες σ΄ Αυτόν και τις ανάγκες του πνεύματος.
130. Αν επιτύχεις την εκπλήρωση των θείων υποσχέσεων, θα βασιλεύσεις αιωνίως. Λοιπόν, αν έχεις προσηλωμένα τα μάτια σου σ΄ αυτές, θα υποφέρεις με ευχαρίστηση την τωρινή φτώχεια σου.
131. Μην αποφεύγεις τη φτώχεια και τη θλίψη, γιατί αυτές αποτελούν το υλικό της χωρίς βάρος προσευχής.
132. Φρόντισε να είναι σύμφωνες και συναρμοσμένες οι σωματικές σου αρετές με τις ψυχικές· και οι ψυχικές με τις πνευματικές· και αυτές (οι πνευματικές) με την άϋλη και πλήρη θεία γνώση.
133. Να παρατηρείς, όταν προσευχηθείς εναντίον πονηρού λογισμού και αυτός υποχωρήσει εύκολα, από ποια αιτία συνέβη τούτο· μην τυχόν και πέσεις σε παγίδα, πλανηθείς και νικηθείς.
134. Μερικές φορές οι δαίμονες υποβάλλουν πονηρούς λογισμούς και σε προτρέπουν να προσευχηθείς τάχα εναντίον τους η να τούς φέρεις αντίρρηση, και έπειτα θεληματικά υποχωρούν. Αυτό το κάνουν για να εξαπατηθείς και να πέσεις σε υπερηφάνεια και οίηση, νομίζοντας ότι άρχισες να νικάς τούς πονηρούς λογισμούς και να εμπνέεις φόβο στους δαίμονες.
135. Αν προσεύχεσαι εναντίον ενός πάθους η ενός δαίμονα πού σε ενοχλεί, να θυμάσαι αυτό πού λέει ο Δαβίδ: «Θα καταδιώξω τούς εχθρούς μου και θα τούς προφτάσω, και δεν θα γυρίσω πίσω ώσπου να αφανιστούν. Θα τούς λιώσω και δε θα μπορούν να σταθούν· θα πέσουν κάτω από τα πόδια μου κτλ.». Αυτά να τα πεις όταν χρειαστεί, οπλίζοντας με την ταπεινοφροσύνη τον εαυτό σου εναντίον των αντιπάλων δαιμόνων.
136. Μη νομίζεις ότι απόκτησες αρετή, αν δεν αγωνίστηκες πρωτύτερα γι΄ αυτήν μέχρι να χύσεις το αίμα σου. Επειδή, κατά τον Απόστολο Παύλο, πρέπει να αντιστεκόμαστε εναντίον της αμαρτίας μέχρι θανάτου με αγωνιστικότητα και άμεμπτο τρόπο.
137. Αν ωφελήσεις κανένα άνθρωπο, θα βλάφτεις από άλλον για να πεις η να κάνεις κάτι ανάρμοστο λόγω της αδικίας πού θα σου γίνει, και για να σκορπίσεις έτσι με κακό τρόπο ό,τι μάζεψες δίκαια και με καλό τρόπο. Γιατί αυτός είναι ο σκοπός των πονηρών δαιμόνων. Γι΄ αυτό ας προσέχομε με φρόνηση.
138. Περίμενε πάντοτε βίαιες επιθέσεις δαιμόνων και να έχεις φροντίδα με ποιο τρόπο να απομακρυνθείς από τη δουλεία τους.
139. Την νύχτα οι πονηροί δαίμονες ζητούν να ταράξουν τον πνευματικό δάσκαλο αυτοί οι ίδιοι· την ημέρα ζητούν να τον ταράξουν δια μέσου των ανθρώπων, περικυκλώνοντας αυτόν με συμφορές, συκοφαντίες και κινδύνους.
140. Μην αποφεύγεις εκείνους πού κατεργάζονται τα μάλλινα υφάσματα. Γιατί αν και τα χτυπούν και τα πατούν, τα τραβούν και τα ξύνουν, αλλά μ΄ αυτό τον τρόπο γίνεται το ρούχο σου λαμπρό.
141. Ενόσω δεν αρνήθηκες τα πάθη, αλλά ο νους σου εναντιώνεται στην αρετή και στην αλήθεια, δεν θα βρεις στο βάθος της καρδιάς σου το ευωδιαστό λιβάνι της προσευχής.
142. Έχεις πόθο να προσευχηθείς; Γίνε νεκρός για τη γη, έχε διαπαντός πατρίδα τον ουρανό, όχι με τα λόγια, αλλά με αγγελική συμπεριφορά και με θεία γνώση.
143. Αν θυμάσαι τον Κριτή πόσο φοβερός, δίκαιος και απροσωπόληπτος είναι, μόνο όταν δυστυχείς, δεν έμαθες ακόμα να υπηρετείς τον Κύριο με φόβο και να ευφραίνεσαι από Αυτόν με τρόμο. Πρέπει να γνωρίζεις ότι και κατά τις πνευματικές αναπαύσεις και χαρές πρέπει με ευλάβεια και συστολή να λατρεύεις περισσότερο το Θεό.
144. Άνθρωπος με επίγνωση είναι εκείνος ο οποίος προτού να αποκτήσει τέλεια μετάνοια, δεν παύει να θυμάται με λύπη τα αμαρτήματά του και την δίκαιη τιμωρία του γι΄ αυτά στο αιώνιο πυρ.
145. Εκείνος πού ενώ διαπράττει αμαρτίες και οργίζεται, τολμά με αναίδεια να επιδιώκει τη γνώση των θειοτέρων πραγμάτων η επιχειρεί να εξασκήσει την άϋλη προσευχή, ας δέχεται την αποστολική επίπληξη, ότι είναι επικίνδυνο να προσεύχεται με γυμνή και ακάλυπτη κεφαλή. Γιατί οφείλει -λέει ο Απόστολος- ο άνθρωπος του είδους αυτού, από σεβασμό προς τούς αγγέλους οι οποίοι αοράτως είναι παρόντες, να έχει κάλυμμα στο κεφάλι, δηλαδή να φορά την πρέπουσα συστολή και ταπεινοφροσύνη.
146. Εκείνος πού έχει ασθένεια των οφθαλμών, δεν ωφελείται διόλου αν το καταμεσήμερο με το σφοδρότερο καύσωνα, βλέπει τον ήλιο για πολλή ώρα χωρίς προφύλαξη. Έτσι και το νου, ο οποίος είναι εμπαθής και ακάθαρτος, δεν τον ωφελεί διόλου η απομίμηση της «εν πνεύματι και αληθεία» φοβεράς και θαυμαστής προσευχής. Αντίθετα μάλιστα, εξεγείρει το Θεό σε αγανάκτηση εναντίον του.
147. Αν ο Θεός πού δεν έχει ανάγκη από τίποτε και είναι αδέκαστος, δε δέχτηκε εκείνον πού ήρθε στο θυσιαστήριο με δώρο μέχρις ότου συμφιλιωθεί με τον πλησίον του πού ήταν λυπημένος μαζί του, σκέψου πόση προφύλαξη και διάκριση πρέπει να έχουμε για να προσφέρομε στο Θεό την προσευχή ως ευπρόσδεκτο θυμίαμα στο θυσιαστήριο του νου.
148. Μην αγαπάς τα λόγια ούτε τη δόξα. Διαφορετικά, όχι πλέον πίσω από την πλάτη σου, αλλά μπροστά στο πρόσωπό σου σε επιβουλεύονται οι αμαρτωλοί δαίμονες, και θα γίνεις γι΄ αυτούς αντικείμενο χαράς στον καιρό της προσευχής, καθώς θα παρασύρεσαι και θα δελεάζεσαι από αυτούς σε αλλόκοτους λογισμούς.
149. Η προσοχή του νου πού προσπαθεί να βρει προσευχή, θα βρει προσευχή. Γιατί η προσευχή ακολουθεί όσο τίποτε άλλο στην προσοχή. Γι΄ αυτό ας φροντίσομε με προθυμία να αποκτήσομε την προσοχή.
150. Όπως απ΄ όλες τις αισθήσεις καλύτερη είναι η όραση, έτσι και απ΄ όλες τις αρετές η προσευχή είναι η πιο θεία και ιερή.
151. Έπαινος της προσευχής δεν είναι η ποσότητα αλλά η ποιότητα. Αυτό γίνεται φανερό από την παραβολή του Φαρισαίου και του Τελώνη, και από το λόγο του Κυρίου: « Εσείς όταν θα προσεύχεστε, να μην λέτε πολλά με μηχανικό τρόπο».
152. Εφόσον προσέχεις στην ομορφιά του σώματος και ο νους σου ασχολείται με τα τερπνά του κόσμου, δεν είδες ακόμη τον τόπο της προσευχής, αλλά είναι ακόμη μακριά από σένα ο μακάριος δρόμος της.
153. Όταν κατά τη διάρκεια της προσευχής σου ξεπεράσεις κάθε άλλη χαρά, τότε πράγματι βρήκες την αληθινή προσευχή.
1. Όποιος θέλει να φτιάξει το ευωδιαστό θυμίαμα, θα πάρει το διαφανές λιβάνι, την κασσία, τον όνυχα και τη στακτή και θα τα ενώσει σε ίσες ποσότητες, σύμφωνα με το νόμο. Αυτά είναι η τετράδα των αρετών. Αν αυτές είναι εντελώς ολοκληρωμένες και ίσες, δε θα προδοθεί ο νους.
2. Αφού καθαριστεί η ψυχή με την τέλεια εκπλήρωση των εντολών, σταθεροποιεί την τάξη του νου, κάνοντάς τον επιδεκτικό της επιθυμητής προσευχής.
3. Η προσευχή είναι συναναστροφή του νου με το Θεό. Σε ποια κατάσταση λοιπόν πρέπει να βρίσκεται ο νους για να μπορέσει, χωρίς να στρέφεται αλλού, να πλησιάσει τον Κύριό του και να συνομιλεί μαζί Του χωρίς να μεσολαβεί κανένας άλλος;
4. Αν ο Μωυσής προσπαθώντας να πλησιάσει την φλεγόμενη βάτο εμποδίζεται μέχρις ότου λύσει το υπόδημα των ποδιών του, πως εσύ πού θέλεις να δεις το Θεό πού είναι πάνω από κάθε αίσθηση και έννοια και να συνομιλήσεις μαζί Του, δε θα λύσεις και δε θα απομακρύνεις κάθε εμπαθή σκέψη;
5. Πρώτα - πρώτα προσευχήσου να λάβεις το χάρισμα των δακρύων, για να μπορέσεις έτσι να μαλακώσεις την αγριότητα της ψυχής σου και αφού εξομολογηθείς εναντίον σου τις αμαρτίες σου στον Κύριο, να λάβεις από Αυτόν την άφεση.
6. Να χρησιμοποιείς τα δάκρυα για να επιτύχεις κάθε αίτημά σου. Γιατί πολύ χαίρεται ο Κύριος όταν προσεύχεσαι με δάκρυα.
7. Αν στην προσευχή σου χύνεις πηγές δακρύων, μην υπερηφανεύεσαι ότι τάχα είσαι ανώτερος από τούς πολλούς. Δεν είναι δικό σου κατόρθωμα αυτό, αλλά βοήθεια για την προσευχή σου από τον Κύριο, για να μπορέσεις να εξομολογηθείς με προθυμία τις αμαρτίες σου σ΄ Αυτόν και να τον εξευμενίσεις με τα δάκρυά σου. Μη λοιπόν μετατρέψεις σε πάθος το βοήθημά σου κατά των παθών, για να μην παροργίσεις περισσότερο τον Κύριο πού σου εδωσε αυτή τη χάρη.
8. Πολλοί, εκεί πού έχυναν δάκρυα για τις αμαρτίες τους, λησμόνησαν το σκοπό των δακρύων, υπερηφανεύτηκαν και ξεστράτισαν.
9. Να στέκεσαι υπομένοντας τον κόπο, να προσεύχεσαι με ένταση και επιμονή και να αποστρέφεσαι τις φροντίδες και τις σκέψεις πού σου ήρθαν. Γιατί σε ταράζουν και σε θορυβούν για να παραλύσουν την δύναμη και έντασή σου.
10. Όταν σε δουν οι δαίμονες ότι είσαι πρόθυμος να προσευχηθείς αληθινά, τότε σου φέρνουν στο νου σκέψεις πραγμάτων δήθεν αναγκαίων και σε λίγο σε κάνουν να τα λησμονήσεις και παρακινούν το νου να τα αναζητήσει. Και επειδή αυτός δεν τα βρίσκει, στενοχωρείται και λυπάται. Όταν ξανά σταθεί στην προσευχή, του υπενθυμίζουν εκείνα πού του είχαν βάλει στο νου του και τα αναζητούσε, για να στραφεί ο νους σ΄ αυτά και να χάσει την καρποφόρα προσευχή.
11. Αγωνίσου να κρατήσεις το νου κατά την ώρα της προσευχής κωφό και άλαλο, και τότε θα μπορέσεις να προσευχηθείς.
12. Όταν σου τύχει πειρασμός, η σε ερεθίζει μια αντιλογία για να στρέψεις το θυμό σου εναντίον ενός ανθρώπου η να βάλεις καμιά άναρθρη φωνή, τότε θυμήσου την προσευχή και το κρίμα πού επισύρει, και αμέσως θα ηρεμήσει η άτακτη αυτή κίνηση μέσα σου.
13. Ότι κάνεις εναντίον αδελφού σου πού σε αδίκησε, όλα θα σου γίνουν εμπόδιο στον καιρό της προσευχής.
14. Προσευχή είναι γέννημα της πραότητας και της αοργησίας.
15. Προσευχή είναι προβολή χαράς και ευχαριστίας.
16. Προσευχή είναι αποτρεπτικό της λύπης και της μικροψυχίας.
17. Πήγαινε πούλησε τα υπάρχοντά σου και δώσε στους φτωχούς και πάρε το σταυρό σου και απαρνήσου τον εαυτό σου, για να μπορέσεις να προσευχηθείς χωρίς περισπασμούς.
18. Αν θέλεις να προσεύχεσαι με τρόπο αξιέπαινο, να αρνείσαι τον εαυτό σου κάθε στιγμή· και αν υποφέρεις πάρα πολλά δεινά, να φιλοσοφήσεις την ωφέλεια της προσευχής.
19. Οποιαδήποτε δυσκολία υπομένεις και φιλοσοφήσεις τη μηδαμινότητά της, τον καρπό της θα τον βρεις στην ώρα της προσευχής.
20. Αν επιθυμήσεις να προσευχηθείς όπως πρέπει, μη λυπήσεις κανένα άνθρωπο. Διαφορετικά προσεύχεσαι μάταια.
21. « Άφησε το δώρο σου, λέει ο Κύριος, μπροστά στο θυσιαστήριο και πήγαινε να συμφιλιωθείς με τον αδελφό σου» και τότε έλα και προσευχήσου χωρίς ταραχή. Γιατί η μνησικακία θαμπώνει το λογικό του προσευχομένου και σκοτεινιάζει τις προσευχές του.
22. Εκείνοι πού συσσωρεύουν λύπες και μνησικακίες επάνω τους, μοιάζουν με ανθρώπους πού αντλούν νερό και το βάζουν μέσα σε τρύπιο πιθάρι.
23. Αν είσαι υπομονητικός, θα προσευχηθείς πάντοτε με χαρά.
24. Αν προσεύχεσαι όπως πρέπει, θα σου συμβούν τέτοια πράγματα ώστε να νομίσεις ότι είναι δίκαιο να κάνεις χρήση του θυμού. Δεν υπάρχει διόλου δίκαιος θυμός κατά του πλησίον. Αν σκεφτείς καλά το πράγμα, θα βρεις ότι είναι δυνατό και χωρίς θυμό να διευθετηθεί το ζήτημα. Μεταχειρίσου λοιπόν κάθε τέχνη να μη θυμώσεις.
25. Πρόσεχε, μη τυχόν νομίζοντας ότι θεραπεύεις άλλον, μείνεις εσύ ο ίδιος αθεράπευτος και προκαλέσεις εμπόδιο στην προσευχή σου.
26. Αν κάνεις οικονομία στο θυμό, θα βρεις οικονομία και θα αναδείξεις τον εαυτό σου φρόνιμο και θα βρεθείς μεταξύ των προσευχομένων.
27. Αν οπλίζεσαι εναντίον του θυμού, δε θα ανεχθείς ποτέ επιθυμία. Γιατί η επιθυμία προσφέρει τα υλικά στο θυμό και αυτός ταράζει το νοερό μάτι και διαφθείρει την κατάσταση της προσευχής.
28. Μην προσεύχεσαι μόνο με εξωτερικά σχήματα, αλλά να προτρέπεις το νου σου να συναισθάνεται την πνευματική προσευχή με μεγάλο φόβο.
29. Άλλοτε μπορεί να σταθείς ξαφνικά στην προσευχή και να προσευχηθείς καλά· άλλοτε μπορεί πολύ να κοπιάσεις χωρίς να επιτύχεις το σκοπό σου, κι αυτό για να το ζητήσεις περισσότερο και αφού το λάβεις να έχεις αναφαίρετο το κατόρθωμά σου.
30. Όταν φτάσει ο Άγγελος, αμέσως όλοι εκείνοι οι πονηροί λογισμοί και δαίμονες πού μας ενοχλούν απομακρύνονται και τότε ο νους με μεγάλη άνεση προσεύχεται ανεπηρέαστα. Άλλοτε πάλι όταν ξεσπά επάνω μας ο συνηθισμένος πόλεμος, παλεύει ο νους και δεν του επιτρέπεται να σηκώσει κεφάλι. Γιατί έχει αποκτήσει από πριν οικειότητα με τα διάφορα πάθη. Όμως αν επιμένει να ζητεί, θα εύρει· και αν κρούει θα του ανοιχθεί.
31. Μην προσεύχεσαι να γίνουν τα θελήματά σου, γιατί οπωσδήποτε δεν συμφωνούν με το θέλημα του Θεού· αλλά μάλλον καθώς διδάχθηκες λέγε στην προσευχή σου: «Γενηθήτω το θέλημά Σου εν εμοί». Και σε κάθε πράγμα έτσι να ζητάς από Αυτόν, να γίνει το θέλημά Του, γιατί ο Θεός θέλει το αγαθό και συμφέρον της ψυχής σου. Ενώ εσύ οπωσδήποτε δεν ζητείς πάντοτε το συμφέρον σου.
32. Πολλές φορές ζήτησα με την προσευχή από το Θεό, να μου γίνει κάτι πού το νόμιζα καλό, και επέμενα παράλογα να το ζητώ βιάζοντας το θέλημα του Θεού, και δεν Τον άφηνα να οικονομήσει Εκείνος ότι γνωρίζει ως συμφέρον δικό μου. Και λοιπόν αφού έλαβα ότι ζήτησα, στενοχωρήθηκα ύστερα πολύ πού δεν είχα ζητήσει μάλλον να γίνει το θέλημα του Θεού. Γιατί δεν μου ήρθε το πράγμα έτσι όπως το νόμιζα.
33. Τι είναι αγαθό, παρά ο Θεός; Λοιπόν σ΄ Αυτόν ας αναθέσομε όλα τα ζητήματά μας, και όλα θα πάνε καλά. Γιατί ο αγαθός, οπωσδήποτε χορηγεί και αγαθές δωρεές.
34. Μη λυπάσαι γιατί δεν παίρνεις αμέσως εκείνο πού ζητάς από το Θεό, γιατί θέλει να σε ευεργετήσει περισσότερο με το να υπομένεις καρτερικά στην προσευχή. Τι ανώτερο υπάρχει από το να πλησιάζεις το Θεό και να ασχολείσαι σε συνομιλία μαζί Του;
35. Προσεκτική προσευχή είναι η τέλεια νόηση του νου.
36. Προσευχή είναι το ανέβασμα του νου στο Θεό.
37. Αν έχεις πόθο να προσευχηθείς, απαρνήσου τα πάντα, για να κληρονομήσεις το παν.
38. Πρώτα - πρώτα να προσεύχεσαι να καθαριστείς από τα πάθη σου· δεύτερο, να απαλλαγείς από την άγνοια και τη λήθη· και τρίτο, να απαλλαγείς από κάθε πειρασμό και εγκατάλειψη Θεού.
39. Στην προσευχή σου να ζητείς μόνο την δικαιοσύνη και την Βασιλεία, δηλαδή την αρετή και την πνευματική γνώση. Και όλα τα υπόλοιπα θα σου προστεθούν.
40. Δίκαιο είναι να μην προσεύχεσαι μόνο για τη δική σου κάθαρση από τα πάθη, αλλά και για την κάθαρση κάθε ανθρώπου, για να μιμηθείς τον αγγελικό τρόπο.
41. Πρόσεξε, αν πράγματι κατά την προσευχή σου παρίστασαι ενώπιον του Θεού, η νικιέσαι από τον έπαινο των ανθρώπων και αυτόν κυνηγάς με το να μεταχειρίζεσαι ως πρόσχημα την παράταση της προσευχής.
42. Είτε μόνος, είτε μαζί με αδελφούς προσεύχεσαι, αγωνίσου να προσεύχεσαι όχι από συνήθεια, αλλά με αίσθηση.
43. Αίσθηση προσευχής είναι μια περισυλλογή του νου ενωμένη με ευλάβεια, με κατάνυξη, με πόνο ψυχής πού συνοδεύει την εξομολόγηση των αμαρτιών και με στεναγμούς όχι επιδεικτικούς, αλλά αφανείς.
44. Αν ακόμη ο νους σου διασκορπίζεται στην ώρα της προσευχής, δε γνώρισε ακόμη ότι προσεύχεται ως μοναχός, αλλά είναι ακόμη κοσμικός και στολίζει την εξωτερική σκηνή.
45. Όταν προσεύχεσαι, φύλαγε δυνατά τη μνήμη σου να μη βάζει εμπρός σου τα δικά σου, αλλά να παρακινείς τον εαυτό σου να εννοεί μπροστά σε ποιόν βρίσκεται. Γιατί ο νους έχει στη φύση του να παρασύρεται πάρα πολύ από τη μνήμη στον καιρό της προσευχής.
46. Στην ώρα της προσευχής η μνήμη σου φέρνει η φαντασίες παλαιών πραγμάτων, η νέες φροντίδες, η το πρόσωπο εκείνου πού σ΄ έχει λυπήσει.
47. Ο διάβολος φθονεί πάρα πολύ τον άνθρωπο πού προσεύχεται, και μεταχειρίζεται κάθε μηχανή για να διαφθείρει το σκοπό του. Δεν παύει λοιπόν να κινεί τις σκέψεις των πραγμάτων με τη μνήμη και να ανακατώνει όλα τα πάθη με τη σάρκα, για να μπορέσει να εμποδίσει την άριστη εργασία της προσευχής και την ανάβαση του νου στο Θεό.
48. Όταν μεταχειριστεί ο διάβολος πολλά μέσα και δεν μπορέσει να εμποδίσει την προσευχή του δικαίου, τότε αποσύρεται για λίγο και τον εκδικείται κατόπιν, αφού προσευχηθεί. Είτε τον ανάβει για να τον κάνει να οργιστεί, καταστρέφοντας την άριστη κατάσταση του νου πού δημιουργήθηκε από την προσευχή, η αφού τον ερεθίσει σε παράλογη ηδονή, μολύνει το νου του.
49. Όταν προσευχηθείς όπως πρέπει, περίμενε εκείνα πού δεν πρέπει, και στάσου γενναία, για να φυλάξεις τον καρπό της προσευχής. Γιατί από την αρχή σ΄ αυτό έχεις ταχθεί, να εργάζεσαι και να φυλάγεις. Μη λοιπόν, αφού εργαστείς, αφήσεις αφύλακτο ότι έκανες· αν το αφήσεις, δεν ωφελήθηκες διόλου από την προσευχή σου.
50. Όλος ο πόλεμος ανάμεσα σε μας και τούς ακάθαρτους δαίμονες, δε γίνεται για τίποτε άλλο, παρά για την πνευματική προσευχή. Γιατί πολύ εχθρική και ενοχλητική γίνεται σ΄ αυτούς η προσευχή, ενώ σ΄ εμάς είναι πρόξενος σωτηρίας, τερπνή και ευχάριστη.
51. Τι θέλουν οι δαίμονες να κάνουν να ενεργήσει σ΄ εμάς; Γαστριμαργία, πορνεία, φιλαργυρία, οργή, μνησικακία και τα λοιπά πάθη, για να παχύνει από αυτά ο νους και να μην μπορέσει να προσευχηθεί όπως πρέπει. Γιατί όταν υπερισχύσουν τα άλογα πάθη, δεν τον αφήνουν να κινείται λογικά.
52. Τις αρετές τις ασκούμε για να μάθομε τούς πνευματικούς λόγους των κτισμάτων και με αυτούς να γνωρίσομε το δημιουργό τους Θεό Λόγο. Και ο Λόγος συνηθίζει να φανερώνεται στην κατάσταση της προσευχής.
53. Κατάσταση προσευχής είναι μια απαθής συνήθεια, η οποία με ένα άκρο θείο έρωτα αρπάζει σε μεγάλο πνευματικό ύψος το νου, πού επιζητεί να αποκτήσει τη σοφία.
54. Πρέπει όχι μόνο να είναι κύριος του θυμού και της επιθυμίας εκείνος πού πραγματικά θέλει να προσευχηθεί, αλλά και να απομακρυνθεί από κάθε εμπαθή σκέψη.
55. Εκείνος πού αγαπά το Θεό, συνομιλεί πάντοτε μαζί Του ως γιος προς πατέρα και αποστρέφεται κάθε εμπαθή σκέψη.
56. Όποιος πέτυχε την απάθεια δεν σημαίνει κιόλας πώς προσεύχεται ήδη αληθινά. Γιατί μπορεί να στέκεται στα ψιλά νοήματα (χωρίς πάθος σκέψεις) των πραγμάτων και να περισπάται από τις εικόνες τους και να βρίσκεται σε απόσταση από το Θεό.
57. Όταν δεν χρονοτριβεί ο νους στα ψιλά νοήματα (απαθείς σκέψεις) των πραγμάτων, δε σημαίνει ότι έφτασε ήδη την αληθινή προσευχή. Επειδή μπορεί να μένει στη θεωρία των πραγμάτων και να λεπτολογεί τούς λόγους τους· τα όποια αν και είναι γυμνά λόγια, αφού είναι θεωρίες πραγμάτων, δίνουν μορφή και σχήμα στο νου και τον αποτραβούν μακριά από το Θεό.
58. Αν ο νους δεν ξεπεράσει τη θεωρία της σωματικής φύσεως, δεν είδε ακόμη τελείως τον τόπο του Θεού. Γιατί μπορεί να μένει στη γνώση των νοητών και να μεταβάλλεται ανάλογα μ΄ αυτά.
59. Αν θέλεις να προσευχηθείς, έχεις ανάγκη του Θεού πού δίνει την προσευχή στον προσευχόμενο. Να Τον επικαλείσαι λοιπόν λέγοντας: « Αγιασθήτω το όνομά Σου, ελθέτω η Βασιλεία Σου», δηλαδή, ας έρθει το Άγιο Πνεύμα και ο Μονογενής Σου Υιός. Γιατί έτσι δίδαξε ο Κύριος λέγοντας: «Πνευματική και αληθινή είναι η προσκύνηση του Πατέρα».
60. Εκείνος πού προσεύχεται πνευματικά και αληθινά, δεν τιμά το Δημιουργό έχοντας αφορμή τα δημιουργήματά Του, αλλά τον υμνεί και τον δοξολογεί παίρνοντας αφορμή από Αυτόν τον ίδιο.
61. Αν είσαι θεολόγος, θα προσευχηθείς αληθινά. Και αν προσεύχεσαι αληθινά, είσαι πράγματι θεολόγος.
62. Όταν ο νους σου, από το μεγάλο πόθο προς το Θεό, είναι σαν να αποσύρεται σιγά - σιγά από τη σάρκα και αποστρέφεται τις σκέψεις πού προέρχονται από τις αισθήσεις η από τη μνήμη η από την κατάσταση του σώματος, γεμίζοντας από ευλάβεια και χαρά, τότε μπορείς να φρονείς ότι πλησίασες στα σύνορα της αληθινής προσευχής.
63. Το Άγιο Πνεύμα, επειδή συμπάσχει με την ασθένειά μας, επιφοιτά σ΄ εμάς, αν και είμαστε ακάθαρτοι. Και αν βρει το νου να προσεύχεται ειλικρινά μόνο σ΄Αυτό, κυριαρχεί σ΄ αυτόν, εξαφανίζει όλη τη φάλαγγα των πονηρών λογισμών και σκέψεων πού τον περικυκλώνουν και τον προτρέπει στον έρωτα της πνευματικής προσευχής.
64. Όλοι οι άλλοι με τη μεταβολή του σώματος προκαλούν στο νου λογισμούς η σκέψεις η θεωρίες, ενώ ο Κύριος ενεργεί αντίθετα· κυριαρχώντας πάνω στον ίδιο το νου βάζει μέσα του τη γνώση εκείνων πού θέλει. Και δια μέσου του νου αποκοιμίζει τις άτακτες κινήσεις του σώματος.
65. Εκείνος πού έχει έρωτα αληθινής προσευχής και οργίζεται ή μνησικακεί, είναι αξιοκατηγόρητος. Είναι όμοιος μ΄ εκείνον πού θέλει να βλέπει καθαρά και όμως ταράζει ο ίδιος τα μάτια του.
66. Αν έχεις πόθο να προσευχηθείς, μην κάνεις τίποτε από εκείνα πού είναι αντίθετα στην προσευχή, για να σε πλησιάσει ο Θεός και να βαδίσει μαζί σου.
67. Μη φανταστείς κανένα σχήμα για το Θεό όταν προσεύχεσαι, ούτε να επιτρέπεις στο νου σου να μορφωθεί σύμφωνα με κάποια μορφή, αλλά πλησίασε με άϋλο τρόπο τον άϋλο και θα εννοήσεις.
68. Να προφυλάγεσαι από τις παγίδες των δαιμόνων. Γιατί συμβαίνει, εκεί πού προσεύχεσαι καθαρά και ατάραχα, ξαφνικά να σου παρουσιάσουν μια μορφή παράξενη και άγνωστη, για να σε οδηγήσουν σε οίηση καθώς θα υποθέσεις ότι εκεί είναι το θειο. Θέλουν να σε πείσουν ότι η υλική μορφή πού σου παρουσιάστηκε ξαφνικά είναι το θείον ενώ το θείον είναι άϋλο και χωρίς σχήμα.
69. Όταν ο φθονερός δαίμονας δεν μπορεί να ανακινήσει τη μνήμη κατά την προσευχή, τότε αναγκάζει το ίδιο το σώμα να προκαλέσει στο νου κάποια παράξενη φαντασία και με αυτή να δώσει μορφή στο νου. Και εκείνος πού έχει συνήθεια να ζει με τις σκέψεις του, εύκολα λυγίζει. Και ενώ σπεύδει να λάβει γνώση άϋλη και άμορφη, εξαπατάται και κατέχει καπνό αντί για φως.
70. Στάσου καλά πάνω στη σκοπιά σου και φύλαγε το νου σου από νοήματα κατά τον καιρό της προσευχής, για να τελειώσεις την αίτησή σου και να σταθείς στην ηρεμία σου. Έτσι θα επιφοιτήσει και σε σένα Αυτός πού συμπάσχει με όσους έχουν άγνοια. Και τότε θα λάβεις το ενδοξότατο δώρο της προσευχής.
71. Δεν θα μπορέσεις να προσευχηθείς καθαρά, αν ανακατεύεσαι με τα υλικά πράγματα και σε ταράζουν συνεχείς φροντίδες. Προσευχή είναι απόρριψη σκέψεων.72. Δεν μπορεί ο δεμένος να τρέξει. Ούτε ο νους πού είναι δούλος σε κάποιο πάθος θα μπορέσει να δει τόπο πνευματικής προσευχής, γιατί σύρεται και γυρίζει εδώ και εκεί από την εμπαθή σκέψη και δεν μπορεί να σταθεί ατάραχος.
73. Όταν λοιπόν προσεύχεται ο νους καθαρά και χωρίς πάθος, τότε δεν ορμούν πλέον οι δαίμονες εναντίον του από τα αριστερά, αλλά από τα δεξιά. Του υποβάλλουν μορφή του Θεού και ένα εικονισμό από τούς αγαπητούς στην αίσθηση, ώστε να νομίζει ότι πέτυχε τελείως το σκοπό της προσευχής. Αυτό, είπε κάποιος με πνευματική γνώση, συμβαίνει από το πάθος της κενοδοξίας και από το δαίμονα πού αγγίζει τον τόπο του εγκεφάλου.
74. Νομίζω ότι ο δαίμονας αυτός πού αγγίζει τον τόπο του εγκεφάλου, μεταστρέφει το φως του νου όπως θέλει. Και έτσι κινείται το πάθος της κενοδοξίας σε λογισμό πού διαμορφώνει το νου, ώστε με επιπολαιότητα να νομίζει ότι απέκτησε θεία και πραγματική γνώση. Και επειδή αυτός δεν ενοχλείται από σαρκικά και ακάθαρτα πάθη, αλλά παρίσταται καθαρός δήθεν στην προσευχή, πιστεύει ότι δεν γίνεται πλέον μέσα του καμιά αντίθετη ενέργεια. Γι΄ αυτό βάζει στο νου του ότι είναι κάποια θεία εμφάνιση εκείνη πού προέρχεται σ΄ αυτόν από το δαίμονα, πού χρησιμοποιεί εξαιρετική δεινότητα και δια μέσου του εγκεφάλου αλλοιώνει το ενωμένο με το νου φως και μεταβάλλει το νου, όπως είπαμε παραπάνω.
75. Όταν έρθει ο Άγγελος του Θεού, με το λόγο του μόνο παύει αυτή τη δαιμονική ενέργεια και κινεί το φως του νου, ώστε να ενεργεί χωρίς πλάνη.
76. Το λεγόμενο στην Αποκάλυψη ότι ο Άγγελος φέρνει θυμίαμα, για να το δώσει στις προσευχές των Αγίων, νομίζω ότι είναι αυτή η χάρη πού ενεργείται δια του Αγγέλου. Γιατί φέρνει γνώση της αληθινής προσευχής, ώστε στο εξής να στέκεται ο νους έξω από ταραχή, ακηδία και απροσεξία.
77. Οι φιάλες των θυμιαμάτων είναι οι προσευχές των Αγίων, τις οπαίες έφεραν μαζί τους οι είκοσι τέσσερις πρεσβύτεροι. Φιάλη πρέπει να εννοήσομε τη φιλία με το Θεό, δηλαδή την τέλεια και πνευματική αγάπη, μέσα στην οποία ενεργείται η προσευχή πνευματικά και αληθινά.
78. Όταν νομίσεις ότι δεν έχεις ανάγκη από δάκρυα στην προσευχή σου για τις αμαρτίες σου, σκέψου πόσο έχεις απομακρυνθεί από το Θεό, ενώ οφείλεις να βρίσκεσαι διαρκώς κοντά σ΄ Αυτόν, και τότε θα δακρύσεις με μεγαλύτερη θέρμη.79. Πράγματι, αν γνωρίζεις σε ποια άθλια πνευματική κατάσταση βρίσκεσαι, μ΄ ευχαρίστηση θα πενθήσεις, ελεεινολογώντας τον εαυτό σου κατά τον προφήτη Ησαΐα: πως, ενώ είσαι ακάθαρτος και ανάμεσα σε τέτοιο λαό, δηλαδή λαό δαιμόνων, τολμάς να παρουσιάζεσαι μπροστά στον Κύριο.
80. Αν προσεύχεσαι αληθινά, μεγάλη πεποίθηση και βεβαιότητα θα βρεις. Και Άγγελοι θα έρθουν μαζί σου όπως και στον Δανιήλ, και θα σε διδάξουν τούς λόγους κάθε πράγματος.
81. Πρέπει να γνωρίζεις ότι οι άγιοι Άγγελοι μας προτρέπουν στην προσευχή και στέκονται μαζί μας και χαίρονται και προσεύχονται και αυτοί για χάρη μας. Αν λοιπόν αμελήσομε και δεχτούμε αντίθετους λογισμούς, πολύ τούς παροργίζομε· γιατί ενώ αυτοί αγωνίζονται τόσο για μας, εμείς ούτε για τον εαυτό μας δε θέλομε να ικετεύσομε το Θεό, αλλά περιφρονώντας την υπηρεσία των Αγγέλων και εγκαταλείποντας τον Κύριό τους και Θεό, ανταμώνομε με ακάθαρτους δαίμονες.
82. Να προσεύχεσαι με πραότητα και χωρίς ταραχή και να ψάλλεις με σύνεση και με τάξη και θα είσαι σαν μικρό νεογνό αετού, πετώντας στα ύψη.
83. Η ψαλμωδία καταλαγιάζει τα πάθη και κάνει να ηρεμούν οι άτακτες κινήσεις του σώματος. Η προσευχή διαθέτει τον νου να ενεργεί εκείνο πού είναι δικό του έργο, δηλαδή να προσκολλάται στο Θεό.
84. Η προσευχή είναι η πρέπουσα ενέργεια προς την αξία του νου. Δηλαδή είναι η καλύτερη και η καθαρή χρήση του νου.
85. Η ψαλμωδία είναι ένα από τα διάφορα είδη της σοφίας. Η προσευχή είναι πρόλογος της αυλής και ποικιλότροπης πνευματικής γνώσεως.
86. Η πνευματική γνώση είναι άριστο πράγμα, γιατί είναι συνεργός της προσευχής, πού ξυπνάει την νοερή δύναμη του νου για τη θεωρία της θείας γνώσεως.
87. Αν δεν έλαβες ακόμη χάρισμα προσευχής η ψαλμωδίας, ζήτησε μ΄ επιμονή και θα το λάβεις.
88. Ο Κύριος «έλεγε σ΄ αυτούς και παραβολή για το ότι πρέπει να προσεύχονται πάντοτε και να μην αποθαρρύνονται». Λοιπόν, καθόλου να μην αποθαρρύνεσαι, ούτε να αθυμείς επειδή δεν έλαβες. Γιατί θα λάβεις αργότερα. Τελειώνοντας την παραβολή αυτή, ο Κύριος είπε: « Αν και ούτε το Θεό φοβάμαι ούτε τούς ανθρώπους ντρέπομαι, όμως επειδή αυτή η γυναίκα με ενοχλεί συνεχώς, θα της δώσω το δίκαιό της. Έτσι και ο Θεός, θα κάνει σύντομα το θέλημα αυτών πού Τον παρακαλούν νύχτα και μέρα». Γι΄ αυτό λοιπόν να είσαι χαρούμενος και να επιμένεις υπομένοντας τον κόπο της αγίας προσευχής.
89. Μη θέλεις να γίνονται τα ζητήματά σου όπως νομίζεις εσύ, αλλά όπως θέλει ο Θεός, και θα είσαι ατάραχος και γεμάτος ευγνωμοσύνη στην προσευχή σου.
90. Και αν ακόμη νομίζεις ότι βρίσκεσαι μαζί με το Θεό, να φυλάγεσαι από τον δαίμονα της πορνείας, γιατί είναι μέγας απατεώνας και φθονερότατος και θέλει να είναι πιο δραστήριος από την κίνηση και τη νήψη του νου σου, ώστε και από το Θεό ακόμη να τον αποσπά, όταν στέκεται εμπρός Του με ευλάβεια και φόβο.
91. Αν έχεις επιμέλεια στην προσευχή, να ετοιμάζεσαι για εφόδους δαιμόνων εναντίον σου και να υπομένεις με καρτερία τα χτυπήματα. Γιατί θα ορμήσουν κατεπάνω σου σαν αγρία θηρία και θα ταλαιπωρήσουν όλο σου το σώμα.
92. Να είσαι πάντοτε έτοιμος, σαν έμπειρος αγωνιστής· και αν ξαφνικά δεις καμιά φαντασία, να μη τρομάξεις· αν δεις μαχαίρι σηκωμένο κατεπάνω σου, είτε λαμπάδα αναμμένη να κινείται προς το πρόσωπό σου, να μην ταραχθείς. Και αν δεις ακόμη καμιά μορφή απαίσια και αιματοβαμμένη, να μην εξασθενεί και χάνει τη δύναμή της η ψυχή σου. Αλλά να σταθείς ομολογώντας την καλή ομολογία και εύκολα θα αντιμετωπίσεις τούς εχθρούς σου.
93. Εκείνος πού υποφέρει τα λυπηρά, θα επιτύχει και τα χαρούμενα. Κι εκείνος πού εγκαρτερεί στα δυσάρεστα, δεν θα μείνει αμέτοχος και από τα ευχάριστα.
94. Πρόσεχε, μη σε εξαπατήσουν με κανένα όραμα οι πονηροί δαίμονες, αλλά να συγκεντρωθείς καταφεύγοντας στην προσευχή και να παρακαλείς το Θεό, αν προέρχεται από Αυτόν η σκέψη, Αυτός να σε φωτίσει· αν όμως δεν προέρχεται από Αυτόν, να εκδιώξει το ταχύτερο τον πλάνο δαίμονα από σένα. Έχε θάρρος, γιατί δε θα σταθούν οι σκύλοι, αν εσύ μεταχειρίζεσαι σαν φωτιά την συνομιλία με το Θεό, αλλά αμέσως, χτυπημένοι αοράτως και αφανώς με μάστιγα από το Θεό, θα διωχτούν μακριά.
95. Δίκαιο είναι κι αυτή την απάτη να μην αγνοείς· ότι καμιά φορά διαιρούνται οι δαίμονες και αν φανείς ότι ζητείς βοήθεια, έρχονται μερικοί σαν άγγελοι και διώχνουν τούς άλλους για να εξαπατούν τη γνώμη σου ότι δήθεν είναι άγγελοι.
96. Φρόντισε να έχεις πολλή ταπεινοφροσύνη και ανδρεία και δεν θα αγγίξει την ψυχή σου επιβουλή δαιμόνων, ούτε μάστιγα θα πλησιάσει στην σκηνή σου, επειδή ο Θεός θα δώσει εντολή στους αγγέλους Του για να σε διαφυλάξουν. Και αυτοί αοράτως θα διώξουν μακριά σου όλη την ενέργεια των δαιμόνων.
97. Κρότους και χτύπους και φωνές και κακώσεις από τούς δαίμονες θα ακούσει εκείνος πού φροντίζει να έχει καθαρή προσευχή. Αλλά δε θα πέσει, ούτε θα προδώσει το λογισμό του, λέγοντας στο Θεό: «Δε θα φοβηθώ συμφορές, γιατί Εσύ είσαι μαζί μου».
98. Στον καιρό τέτοιου είδους πειρασμών, κάνε σύντομη, έντονη και επίμονη προσευχή.
99. Αν σε απειλήσουν οι δαίμονες ξαφνικά και φαίνονται στον αέρα, ώστε να σου δημιουργήσουν έκπληξη και να κυριαρχήσουν στο νου σου, μην τούς φοβηθείς, μήτε να σκεφτείς διόλου την απειλή τους. Γιατί σε φοβερίζουν για να δουν αν τούς προσέχεις η τούς περιφρόνησες τελείως.
100. Αφού κατά την ώρα της προσευχής σου βρίσκεσαι εμπρός στον Παντοκράτορα Θεό, το Δημιουργό και Προνοητή του παντός, γιατί στέκεσαι τόσο ανόητα, ώστε να λησμονείς το φόβο Του, πού δεν μπορεί κανείς να τον υπερνικήσει, και να φοβάσαι τα κουνούπια και τα σκαθάρια; Η μήπως δεν άκουσες την εντολή: «Θα φοβάσαι τον Κύριο, το Θεό σου» και « Όλα φρίττουν και τρέμουν νιώθοντας την παρουσία της δυνάμεώς Του»;
101. Όπως το ψωμί είναι τροφή του σώματος και η αρετή τροφή της ψυχής, έτσι και του νου τροφή είναι η πνευματική προσευχή.
102. Να προσεύχεσαι στον ιερό τόπο της προσευχής όχι φαρισαϊκά, αλλά τελωνικά, για να δικαιωθείς και συ από τον Κύριο.
103. Ν΄ αγωνίζεσαι να μην προσευχηθείς εναντίον κανενός στην προσευχή σου, για να μη γκρεμίσεις ό,τι κτίζεις με το να κάνεις σιχαμερή την προσευχή σου.
104. Ο χρεοφειλέτης των μυρίων ταλάντων ας σου γίνει παράδειγμα. Αν δεν συγχωρήσεις εκείνον πού σε έβλαψε, ούτε εσύ δε θα επιτύχεις την άφεση των αμαρτιών σου. Γιατί λέει η Γραφή ότι αυτόν «τον παρέδωσε στους βασανιστές».
105. Να παραβλέπεις τις ανάγκες του σώματος κατά την ώρα της προσευχής, για να μην χάσεις το μέγιστο κέρδος της προσευχής σου από το κέντημα ψύλλου η ψείρας η κουνουπιού η μύγας.
106. Μάθαμε ότι σε κάποιον άγιο, ενώ προσευχόταν, έφερε τόση αντίσταση ο πονηρός, ώστε μόλις άπλωνε τα χέρια του για να προσευχηθεί, ο διάβολος μετασχηματιζόταν σε λιοντάρι και σήκωνε τα μπροστινά πόδια του και έμπηγε τα νύχια του στη σάρκα του αγωνιστή, στο μέρος των νεφρών. Και δεν έφευγε ο διάβολος πριν κατεβάσει ο ασκητής τα χέρια του. Αλλά ο αγωνιστής ποτέ δεν χαλάρωσε τα χέρια του, μέχρις ότου τελειώσει τις συνηθισμένες ευχές.
107. Τέτοιον γνωρίσαμε και τον Ιωάννη το Μικρό, η μάλλον τον πελώριο μοναχό, ο οποίος έζησε ησυχάζοντας μέσα σε ένα λάκκο. Αυτός έμεινε ακίνητος λόγω της επικοινωνίας του με το Θεό στην προσευχή, ενώ ο διάβολος μετασχηματισμένος σε φοβερό φίδι, τυλίχτηκε επάνω του και μασούσε τις σάρκες του και τις έφτυνε στο πρόσωπό του.
108. Θα έχεις ασφαλώς διαβάσει και τούς βίους των Ταβεννησιωτών μονάχων, όπου αναφέρεται το εξής: Ενώ μιλούσε ο αββάς Θεόδωρος προς τούς αδελφούς, ήρθαν δυο έχιδνες κάτω από τα πόδια του. Αυτός χωρίς να ταραχθεί, έκανε τα πόδια του ένα είδος καμάρας και εκεί τις κράτησε μέχρις ότου τελείωσε το λόγο του. Τότε τις έδειξε στους αδελφούς και είπε σ΄ αυτούς το γεγονός.
109. Επίσης έχουμε διαβάσει για κάποιον άλλον πνευματικό αδελφό, ότι ενώ προσευχόταν, ήρθε μια έχιδνα και δάγκασε το πόδι του. Αυτός δεν κατέβασε τα χέρια του μέχρις ότου τελείωσε την συνηθισμένη του προσευχή. Και δεν έπαθε τίποτε, γιατί αγάπησε το Θεό περισσότερο από τον εαυτό του.
110. Να έχεις αδιάσπαστη προσοχή στην προσευχή σου· και αφού αρνηθείς το σώμα και την ψυχή, ζήσε νοερά.
111. Σε κάποιον άλλο άγιο πού ησύχαζε στην έρημο και προσευχόταν με ζήλο, ήρθαν δαίμονες και επί δύο εβδομάδες τον πετούσαν πάνω και τον τίναζαν στον αέρα και τον δέχονταν κάτω σε μια ψάθα. Και δεν μπόρεσαν διόλου να κατεβάσουν το νου του από την φλογερή προσευχή του.
112. Σε άλλον πάλι φιλόθεο, ενώ βάδιζε προσευχόμενος στην έρημο, ήρθαν δύο άγγελοι και βάδιζαν μαζί του έχοντας τον στο μέσο. Αλλά αυτός δεν πρόσεξε διόλου τούς αγγέλους, για να μη χάσει το καλύτερο και ανώτερο, δηλαδή το Θεό, γιατί θυμήθηκε το αποστολικό ρητό πού λέει: «Ούτε άγγελοι, ούτε αρχές, ούτε δυνάμεις δε θα μπορέσουν να μας χωρήσουν από την αγάπη του Χριστού».
113. Ο μοναχός γίνεται με την προσευχή ίσος με τούς Αγγέλους, με το να επιθυμεί να δει το πρόσωπο του ουράνιου Πατέρα.
114. Μη θέλεις καθόλου να δέχεσαι στο νου σου κάποια μορφή η σχήμα στην ώρα της προσευχής.
115. Μην επιθυμείς να δεις αγγέλους η δυνάμεις η το Χριστό σωματικός, μην τυχόν και φτάσεις σε τέτοια κατάσταση φρένων, ώστε να δεχτείς λύκο αντί βοσκού και προσκυνήσεις τούς εχθρούς δαίμονες.
116. Αρχή της πλάνης του νου είναι η κενοδοξία, από την οποία παρακινείται ο νους και προσπαθεί να περιγράφει το θειο με μορφές και σχήματα.
117. Εγώ λέω κάτι δικό μου, πού το έχω πει και σε νεώτερους. Μακάριος ο νους, ο οποίος κατά τον καιρό της προσευχής απέκτησε τέλεια απουσία μορφών και σχημάτων.
118. Μακάριος ο νους, ο οποίος, προσευχόμενος χωρίς περισπασμούς, αποκτά διαρκώς περισσότερο πόθο προς το Θεό.
119. Μακάριος ο νους, ο οποίος κατά τον καιρό της προσευχής γίνεται άϋλος και ελεύθερος από όλα.
120. Μακάριος ο νους, ο οποίος κατά τον καιρό της προσευχής απέκτησε τέλεια αναισθησία για όλα τα πράγματα.
121. Μακάριος είναι ο μοναχός, ο οποίος λογαριάζει κάθε άνθρωπο σαν Θεό, μετά το Θεό.
122. Μακάριος είναι ο μοναχός, ο οποίος τη σωτηρία και προκοπή όλων την βλέπει με πολλή χαρά σαν δική του.
123. Μακάριος είναι ο μοναχός εκείνος πού θεωρεί τον εαυτό του σκουπίδι όλων.
124. Μοναχός είναι εκείνος πού έχει χωριστεί από όλους και με όλους είναι ενωμένος.
125. Μοναχός είναι εκείνος πού νομίζει τον εαυτό του ένα μαζί με όλους, με το να πιστεύει αδιάλειπτα ότι στον καθένα βλέπει τον εαυτό του.
126. Πραγματική προσευχή εκτελεί εκείνος πού προσφέρει πάντοτε ολόκληρη την πρώτη σκέψη του θυσία στο Θεό, σαν τη θυσία των πρώτων καρπών.
127. Ν΄ αποφεύγεις κάθε ψεύδος και κάθε όρκο, αν είσαι μοναχός πού ποθεί να προσευχηθεί όπως πρέπει. Διαφορετικά, μάταια έχεις το μοναχική σχήμα, το οποίο δεν σου ταιριάζει.
128. Αν θέλεις να προσεύχεσαι πνευματικά, μην αντλήσεις τίποτε από όσα ανήκουν στη σάρκα, και δεν θα έχεις απέναντί σου, στην ώρα της προσευχής, κανένα σύννεφο να σε σκοτίζει.
129. Ανάθεσε με εμπιστοσύνη τις ανάγκες του σώματός σου στον Θεό· και αυτό θα φανερώσει ότι ανάθεσες σ΄ Αυτόν και τις ανάγκες του πνεύματος.
130. Αν επιτύχεις την εκπλήρωση των θείων υποσχέσεων, θα βασιλεύσεις αιωνίως. Λοιπόν, αν έχεις προσηλωμένα τα μάτια σου σ΄ αυτές, θα υποφέρεις με ευχαρίστηση την τωρινή φτώχεια σου.
131. Μην αποφεύγεις τη φτώχεια και τη θλίψη, γιατί αυτές αποτελούν το υλικό της χωρίς βάρος προσευχής.
132. Φρόντισε να είναι σύμφωνες και συναρμοσμένες οι σωματικές σου αρετές με τις ψυχικές· και οι ψυχικές με τις πνευματικές· και αυτές (οι πνευματικές) με την άϋλη και πλήρη θεία γνώση.
133. Να παρατηρείς, όταν προσευχηθείς εναντίον πονηρού λογισμού και αυτός υποχωρήσει εύκολα, από ποια αιτία συνέβη τούτο· μην τυχόν και πέσεις σε παγίδα, πλανηθείς και νικηθείς.
134. Μερικές φορές οι δαίμονες υποβάλλουν πονηρούς λογισμούς και σε προτρέπουν να προσευχηθείς τάχα εναντίον τους η να τούς φέρεις αντίρρηση, και έπειτα θεληματικά υποχωρούν. Αυτό το κάνουν για να εξαπατηθείς και να πέσεις σε υπερηφάνεια και οίηση, νομίζοντας ότι άρχισες να νικάς τούς πονηρούς λογισμούς και να εμπνέεις φόβο στους δαίμονες.
135. Αν προσεύχεσαι εναντίον ενός πάθους η ενός δαίμονα πού σε ενοχλεί, να θυμάσαι αυτό πού λέει ο Δαβίδ: «Θα καταδιώξω τούς εχθρούς μου και θα τούς προφτάσω, και δεν θα γυρίσω πίσω ώσπου να αφανιστούν. Θα τούς λιώσω και δε θα μπορούν να σταθούν· θα πέσουν κάτω από τα πόδια μου κτλ.». Αυτά να τα πεις όταν χρειαστεί, οπλίζοντας με την ταπεινοφροσύνη τον εαυτό σου εναντίον των αντιπάλων δαιμόνων.
136. Μη νομίζεις ότι απόκτησες αρετή, αν δεν αγωνίστηκες πρωτύτερα γι΄ αυτήν μέχρι να χύσεις το αίμα σου. Επειδή, κατά τον Απόστολο Παύλο, πρέπει να αντιστεκόμαστε εναντίον της αμαρτίας μέχρι θανάτου με αγωνιστικότητα και άμεμπτο τρόπο.
137. Αν ωφελήσεις κανένα άνθρωπο, θα βλάφτεις από άλλον για να πεις η να κάνεις κάτι ανάρμοστο λόγω της αδικίας πού θα σου γίνει, και για να σκορπίσεις έτσι με κακό τρόπο ό,τι μάζεψες δίκαια και με καλό τρόπο. Γιατί αυτός είναι ο σκοπός των πονηρών δαιμόνων. Γι΄ αυτό ας προσέχομε με φρόνηση.
138. Περίμενε πάντοτε βίαιες επιθέσεις δαιμόνων και να έχεις φροντίδα με ποιο τρόπο να απομακρυνθείς από τη δουλεία τους.
139. Την νύχτα οι πονηροί δαίμονες ζητούν να ταράξουν τον πνευματικό δάσκαλο αυτοί οι ίδιοι· την ημέρα ζητούν να τον ταράξουν δια μέσου των ανθρώπων, περικυκλώνοντας αυτόν με συμφορές, συκοφαντίες και κινδύνους.
140. Μην αποφεύγεις εκείνους πού κατεργάζονται τα μάλλινα υφάσματα. Γιατί αν και τα χτυπούν και τα πατούν, τα τραβούν και τα ξύνουν, αλλά μ΄ αυτό τον τρόπο γίνεται το ρούχο σου λαμπρό.
141. Ενόσω δεν αρνήθηκες τα πάθη, αλλά ο νους σου εναντιώνεται στην αρετή και στην αλήθεια, δεν θα βρεις στο βάθος της καρδιάς σου το ευωδιαστό λιβάνι της προσευχής.
142. Έχεις πόθο να προσευχηθείς; Γίνε νεκρός για τη γη, έχε διαπαντός πατρίδα τον ουρανό, όχι με τα λόγια, αλλά με αγγελική συμπεριφορά και με θεία γνώση.
143. Αν θυμάσαι τον Κριτή πόσο φοβερός, δίκαιος και απροσωπόληπτος είναι, μόνο όταν δυστυχείς, δεν έμαθες ακόμα να υπηρετείς τον Κύριο με φόβο και να ευφραίνεσαι από Αυτόν με τρόμο. Πρέπει να γνωρίζεις ότι και κατά τις πνευματικές αναπαύσεις και χαρές πρέπει με ευλάβεια και συστολή να λατρεύεις περισσότερο το Θεό.
144. Άνθρωπος με επίγνωση είναι εκείνος ο οποίος προτού να αποκτήσει τέλεια μετάνοια, δεν παύει να θυμάται με λύπη τα αμαρτήματά του και την δίκαιη τιμωρία του γι΄ αυτά στο αιώνιο πυρ.
145. Εκείνος πού ενώ διαπράττει αμαρτίες και οργίζεται, τολμά με αναίδεια να επιδιώκει τη γνώση των θειοτέρων πραγμάτων η επιχειρεί να εξασκήσει την άϋλη προσευχή, ας δέχεται την αποστολική επίπληξη, ότι είναι επικίνδυνο να προσεύχεται με γυμνή και ακάλυπτη κεφαλή. Γιατί οφείλει -λέει ο Απόστολος- ο άνθρωπος του είδους αυτού, από σεβασμό προς τούς αγγέλους οι οποίοι αοράτως είναι παρόντες, να έχει κάλυμμα στο κεφάλι, δηλαδή να φορά την πρέπουσα συστολή και ταπεινοφροσύνη.
146. Εκείνος πού έχει ασθένεια των οφθαλμών, δεν ωφελείται διόλου αν το καταμεσήμερο με το σφοδρότερο καύσωνα, βλέπει τον ήλιο για πολλή ώρα χωρίς προφύλαξη. Έτσι και το νου, ο οποίος είναι εμπαθής και ακάθαρτος, δεν τον ωφελεί διόλου η απομίμηση της «εν πνεύματι και αληθεία» φοβεράς και θαυμαστής προσευχής. Αντίθετα μάλιστα, εξεγείρει το Θεό σε αγανάκτηση εναντίον του.
147. Αν ο Θεός πού δεν έχει ανάγκη από τίποτε και είναι αδέκαστος, δε δέχτηκε εκείνον πού ήρθε στο θυσιαστήριο με δώρο μέχρις ότου συμφιλιωθεί με τον πλησίον του πού ήταν λυπημένος μαζί του, σκέψου πόση προφύλαξη και διάκριση πρέπει να έχουμε για να προσφέρομε στο Θεό την προσευχή ως ευπρόσδεκτο θυμίαμα στο θυσιαστήριο του νου.
148. Μην αγαπάς τα λόγια ούτε τη δόξα. Διαφορετικά, όχι πλέον πίσω από την πλάτη σου, αλλά μπροστά στο πρόσωπό σου σε επιβουλεύονται οι αμαρτωλοί δαίμονες, και θα γίνεις γι΄ αυτούς αντικείμενο χαράς στον καιρό της προσευχής, καθώς θα παρασύρεσαι και θα δελεάζεσαι από αυτούς σε αλλόκοτους λογισμούς.
149. Η προσοχή του νου πού προσπαθεί να βρει προσευχή, θα βρει προσευχή. Γιατί η προσευχή ακολουθεί όσο τίποτε άλλο στην προσοχή. Γι΄ αυτό ας φροντίσομε με προθυμία να αποκτήσομε την προσοχή.
150. Όπως απ΄ όλες τις αισθήσεις καλύτερη είναι η όραση, έτσι και απ΄ όλες τις αρετές η προσευχή είναι η πιο θεία και ιερή.
151. Έπαινος της προσευχής δεν είναι η ποσότητα αλλά η ποιότητα. Αυτό γίνεται φανερό από την παραβολή του Φαρισαίου και του Τελώνη, και από το λόγο του Κυρίου: « Εσείς όταν θα προσεύχεστε, να μην λέτε πολλά με μηχανικό τρόπο».
152. Εφόσον προσέχεις στην ομορφιά του σώματος και ο νους σου ασχολείται με τα τερπνά του κόσμου, δεν είδες ακόμη τον τόπο της προσευχής, αλλά είναι ακόμη μακριά από σένα ο μακάριος δρόμος της.
153. Όταν κατά τη διάρκεια της προσευχής σου ξεπεράσεις κάθε άλλη χαρά, τότε πράγματι βρήκες την αληθινή προσευχή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου