Ἡ πνευματική ζωή στήν Ρουμανία. Γέροντος ἱερομ. Πετρωνίου Τανάσε
Γέροντος ἱερομ. Πετρωνίου Τανάσε
Ἐρώτησις: Ὁ ρουμανικός μοναχισμός ἐδῶ καί μερικές δεκαετίες, γνώρισε μιά ἐξαιρετική ἄνθησι καί πέρασε μερικές δοκιμασίες. Ποιοί εἶναι οἱ παράγοντες τῆς ἀνθήσεως καί οἱ αἰτίες τῶν δοκιμασιῶν; Ποιά εἶναι ἡ παροῦσα κατάστασις;
Ἀπάντησις: Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἀρκετά δημοσιεύματα τοῦ δυτικοῦ τύπου κατά τά τελευταῖα χρόνια ἔγραψαν γιά μιά «φιλοκαλική» ἀναγέννησι τοῦ ρουμανικοῦ μοναχισμοῦ, κατά τίς τελευταῖες δεκαετίες. Γιά μιά ὀρθή κατανόησι αὐτοῦ τοῦ γεγονότος εἶναι ἀπαραίτητες μερικές λεπτομέρειες.
Σύμφωνα μέ μία στατιστική πρίν ἀπό τόν περασμένο πόλεμο, τήν ἐποχή ἐκείνη ὑπῆρχαν στήν Ὀρθόδοξη Ρουμανική Ἐκκλησία 170 μοναστήρια καί σκῆτες μέ ἕνα ἀριθμό πάνω ἀπό 5000 μοναχούς καί μοναχές.
Τά μοναστήρια ἦταν καλά ὠργανωμένα καί ἡ πνευματική ζωή ἦταν σέ ἄνθησι. Μέσα στόν μεγάλο ἀριθμό τῶν μοναχῶν ὑπῆρχε κι ἕνας ἀξιόλογος ἀριθμός πατέρων προοδευμένων πνευματικά, μοναχῶν μέ ἄσκησι καί δοκιμασία πνευματική, καθώς καί ξακουστῶν ἐξομολόγων. Τό Ρουμανική Γεροντικό σημειώνει ὄχι λιγώτερους ἀπό 8 τέτοιους ἁγίους πατέρας ποῦ ζοῦσαν τόν καιρό αὐτό στά μοναστήρια καί τῆς σκῆτες τῆς Ρουμανίας.
Καί ὅμως ἡ τότε ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας δέν ἦταν πλήρως εὐχαριστημένη μ᾿ αὐτό τόν μοναχισμό. Σκεπτόταν νά κάνη μία ἀναδιοργάνωσι τοῦ μοναχισμοῦ καί μάλιστα τό ἔτος 1941 συνέστησε μία συνοδική ἐπιτροπή γιά νά μελετήση τό θέμα καί νά κάνη προτάσεις γιά τήν «ἀναδιοργάνωσι τοῦ μοναχισμοῦ».
Τόν ἴδιο καιρό στόν ρουμανικό τύπο τῆς ἐποχῆς ἐσυζητοῦντο προβλήματα σχετικά μέ τόν ἰδιαίτερο χαρακτῆρα τῆς ρουμανικῆς κουλτούρας, τῆς Ὀρθοδοξίας, τῆς πνευμαιτκῆς ζωῆς κλπ. Ἕνα περιοδικό ὑψηλῆς πνευματικῆς στάθμης συγκέντρωσε γύρω τίς πιό διακεκριμένες πνευματικές προσωπικότητες τῆς πρωτεύουσας: θεολόγους, φιλόσοφους, ἱερεῖς, ἐπιστήμονες.
Ἕνας ἀπ᾿ αὐτούς ἱερεύς καί συγγραφεύς, ἀσπάσθηκε τόν μοναχικό βίο. Γνώριζε τό Ἅγιο Ὄρος, εἶχε πνευματικούς δεσμούς μέ ἐκλεκτούς πνευματικούς πατέρας, ἦταν συνεπαρμένος ἀπό τά φιλοκαλικά συγγράμματα.
Τό μοναστήρι τοῦ ἁγίου Ἀνθίμου στό Βουκουρέστιο, ὅπου εὑρισκόταν αὐτός ὁ ποιητής μοναχός, ὁ μεγαλόσχημος Δανιήλ, καθώς καί πολλοί νέοι μοναχοί πού ἦλθαν ἐδῶ γιά πανεπιστημιακές σπουδές, ἔγινε κέντρο πνευματικῶν ἐνασχολήσεων. Ἱδρύθηκε ἀκόμη καί μία ἀδελφότητα «ἡ Φλεγομένη Βάτος», τῆς ὁποίας τά μέλη προσπαθοῦσαν ἐπίμονα νά καλλιεργήσουν τήν νοερά προσευχή.
Μαζί μέ τήν συμμετοχή στίς ἱερές ἀκολουθίες τοῦ μοναχικοῦ τυπικοῦ ἐδῶ, ἐγίνοντο καί τακτικές πνευματικές συζητήσεις, στίς ὁποῖες ἔπαιρναν μέρος πολλοί διανοούμενοι, νέοι καί πιστοί ἀπό τό Βουκουρέστιο.
Σάν ἕνας καρπός αὐτῶν τῶν συναντήσεων ἐμφανίσθηκαν καί μερικές ἐργασίες ὑψηλῆς πνευματικῆς ἐμπνεύσεως. Ἔτσι ὁ μεγαλόσχημος Δανιήλ συνέθεσε μία τριάδα Χαιρετισμῶν πνευματικῶν: τῆς «Φλεγομένης Βάτου», πρός τιμήν τῆς Μητρός τοῦ Κυρίου, πηγῆς ἀτελεύτητης προσευχῆς.
Ἐπίσης τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Εὐαγγελιστοῦ πνευματικοῦ προστάτου τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ ἁγίου Καλλινίκου τῆς Τσερνίκας, ἐξαιρέτου ἄνθους τῆς ρουμανικῆς πνευματικότητος. Ὁ μεγάλος ποιητής καί ἰατρός Β. Βοϊκουλέσκου ἔγραψε μεταξύ τῶν ποιημάτων του καί «ἕνα ταξίδι στόν χῶρο τῆς καρδιᾶς», ἐνῶ ὁ συνθέτης Παῦλος Κωνσταντινέσκου συνέθεσε πάνω σέ βυζαντινή μελωδία ἕνα μουσικό κανόνα τῆς καρδιακῆς προσευχῆς: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με».
Οἱ ἀπόηχοι αὐτοῦ τοῦ κινήματος προχώρησαν πάρα πέρα καί ἡ σημασία του ἦταν ἀπό τίς πιό ἀξιόλογες.
Τό γεγονός ὅτι ἡ πλειονότητα τῶν μοναχῶν στά μοναστήρια ἦταν πιό πρίν ἄνθρωποι ἁπλοῖ, χωρίς πολλές κατά κόσμον σπουδές, εἶχε γίνει αἰτία νά πιστεύσουν μερικοί ὅτι ὁ μοναχισμός ἦταν καλός μόνο γιά ἁπλούς ἀνθρώπους τοῦ χωριοῦ καί δέν ἔχει νά δώση τίποτε στόν διανοούμενο κόσμο.
Ἀπό ἐκεῖ ξεκίνησε καί ἡ ἰδέα «τῆς ἀναδιοργανώσεως» τοῦ μοναχισμοῦ. Ὅμως, ἡ συνάντησις μέ τό μοναστήρι, ἑνός κόσμου διανοουμένων, πού μαθήτευσαν στά «φῶτα» τῆς Δύσεως, ἔφερε αὐτόν τόν κόσμο ἀντιμέτωπο μ᾿ ἕνα χῶρο μεγάλου πνευματικοῦ πλούτου, ἱκανό νά τόν ἱκανοποιήση πλήρως.
Στήν πραγματικότητα ἐπρόκειτο γιά μιά ἐπανεύρεσι τῆς ἀναλλοίωτης ρουμανικῆς πνευματικότητος, πού εἶχε ξεχασθῆ καί παραθεωρηθῆ κάτω ἀπό τήν ἐπίδρασι τῆς δυτικῆς κουλτούρας, πνευματικότητα πού ὁ μοναχισμός τήν ζοῦσε καί βάδιζε διά μέσου τῶν αἰώνων στήν ζωή του, σύμφωνα μέ τήν ἱερά παράδοσι τῆς Ὀρθοοδοξίας. Αὐτό εἶναι τό νόημα τῆς «φιλοκαλικῆς ἀνθήσεως», ὄχι τοῦ μοναχισμοῦ, ἀλλά ἑνός κόσμου διανοουμένων, πού εὑρῆκαν ξανά τήν ταυτότητά τους στήν συνάντησι μέ τό ὀρθοδοξο μοναστήρι.
Μιά ἐπί πλέον ἀπόδειξις τῆς μεγάλης σημασίας πού ἔχει ὁ μοναχισμός γιά τήν Ἐκκλησία καί τούς ὀρθοδόξους λαούς, οἱ ὁποῖοι μόνο μέσα στά πλαίσια τῆς Ὀρθοδοξίας μποροῦν νά συνεισφέρουν τήν δική τους συμβολή γιά τήν καλυτέρευσι τῆς ἀνθρωπότητος.
Ὁ δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος στόν ὁποῖον συμμετεῖχε ἄμεσα ἡ Ρουμανία, ἔφερε βαθειές μεταβολές σέ ὅλους τούς τομεῖς τοῦ κοινωνικοῦ βίου καί ἑπομένως καί στήν Ἐκκλησία. Ἀνυπολόγιστες ἀπώλειες σέ ὑλικά ἀγαθά καί ἀνθρώπινες ζωές, πληγές καί βάσανα κάθε εἴδους: αὐτά εἶναι τά φυσικά ἐπακόλουθα τῶν πολέμων.
Ἡ Ἐκκλησία καί τά μοναστήρια ἐν τούτοις συνέχισαν τήν παραδοσιακή ζωή τους, μέ προσαρμογές στίς νέες κοινωνικές συνθῆκες. Μπροστά στίς δυσκολίες οἱ μοναχοί δέν ξέχασαν ὅτι κατά τήν εἴσοδό τους στόν μοναχισμό ὑποσχέθηκαν «νά πεινάσουν καί νά διψάσουν, νά ἐμπαιχθοῦν, νά διωχθοῦν καί νά τυραννηθοῦν μέ πολλές στενοχώριες».
Ἔχοντας τήν χαρά, διότι ἀξιώθηκαν νά δοκιμασθοῦν, δυναμώθηκαν στήν σωτήρια ὑπομονή, ἐλπίζοντας νά λάβουν τόν στέφανο τῆς ζωῆς, πού ὑποσχέθηκε ὁ Θεός σέ ὅσους Τόν ἀγαποῦν. (Ἰακώβ.1,12). «Εἶμαι πεπεισμένος, ἔλεγε ἕνας μεγάλος πνευματικός πατέρας, ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας θ᾿ἀποκτήση ἕνα καινούργιο μοναχισμό καί μιά καινούργια ἱερωσύνη πού θά ἔχουν πέράσει γιά νά καθαρισθοῦν μέσα ἀπό τήν φωτιά τῶν δοκιμασιῶν.
Σιγά-σιγά ἡ ζωή εὑρῆκε τό καινούργιο της ρυθμό καί τά μοναστήρια ἐπωφελήθηκαν καί αὐτά ἀπό τά καλά μέτρα πού ἐλήφθησαν γιά τήν ἀποκατάστασι τῆς Χώρας. Ἡ ἡγεσία τῆς Χώρας κατάλαβε ὅτι τά μοναστήρια δέν εἶναι μόνο τόποι χριστιανικῆς εὐσεβείας, ἀλλά ζωντανά ἱστορικά ντοκουμέντα μεγάλης σημασίας γιά τόν ρουμανικό λαό καί ἑπομένως πρέπει νά διατηρηθοῦν καί νά ἀνακαινισθοῦν μέ πολλή ἐπιμέλεια.
Ἀφοῦ ἀνακηρύχθηκαν μνημεῖα ἐθνικοῦ ἐνδιαφέροντος, ὅλα τά μοναστήρια ἐπεσκευάσθηκαν ἀπό τό κράτος μέ ἰδιαίτερη φροντίδα, πρᾶγμα πού διευκόλυνε τήν Ἐκκλησία σ᾿ ἕνα ὀξύ καί δυσεπίλυτο πρόβλημα. Μολονότι ἡ σημερινή νεότητα εἶναι διαπαιδαγωγημένη ἀπό τό κράτος πάνω σέ ὑλιστική βάσι καί κατευθύνεται ἀπό οἰκονομικές δραστηριότητες, εὑρίσκονται ἀρκετοί νέοι πού ἐπιθυμοῦν νά εἰσέλθουν στόν μοναχικό βίο.
Οἱ νέοι μοναχοί εἶναι ὑποχρεωμένοι νά παρακολουθήσουν τά μαθήματα μιᾶς ἐκκλησιαστικῆς σχολῆς: ἱερατικῆς ἤ σχολῆς ἱεροψαλτῶν. Μερικοί φτάνουν καί στήν θεολογική σχολή ἤ παρακολουθοῦν εἰδικά μαθήματα ξένων γλωσσῶν καί ἱστορίας τῆς Τέχνης γιά τήν ξενάγησι τῶν ἐπισκεπτῶν, καλυτερεύοντας ἔτσι τό ἐπίπεδο σπουδῶν καί ἐν γένει τό πνευματικό τους ἐπίπεδο.
Ἀπάντησις: Ἀπό παλαιά ὁ ρουμανικός μοναχισμός εἶχε ἡσυχαστική μορφή, ὅπως τό ἀποδεικνύουν τά πολλά μοναστήρια καί ἡσυχαστήρια καί τό ὄνομα ἡσυχαστής (sihastru), πού σέ κανένα ἄλλο ὀρθόδοξο λαό δέν ἔγινε τόσο ἀγαπητό, ὅσο στούς ρουμάνους. Σέ ἀδιάκοπη σχέσι μέ τόν λαό, ὅπως καί τά σημερινά μοναστήρια, αὐτοί οἱ ἡσυχαστές, ἀνάμεσα στίς συμβουλές πού ἔδιναν στούς ἀνθρώπους, τούς ἐδίδασκαν καί τήν ἀδιάλειπτη προσευχή.
Εἶναι γνωστός ἐνας ἁπλοῦς χωρικός ὁ Γέρο Γεώργιος Λαζάρ, πού ἔζησε μέ αὐστηρή ἄσκησι καί μέ ἀδιάλειπτη τήν φυλακή τοῦ νοῦ καί τήν προσευχή τοῦ Ἰησοῦ, τόσο αὐτός ὅσο καί ἡ οἰκογένειά του. Μέ τήν ἐμφάνισι τῆς Φιλοκαλίας καί τήν φιλοκαλική ἀναγέννησι, ἡ καλλιέργεια τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ διαδόθηκε ἀκόμη περισσότερο στόν λαό.
Ἀπάντησις:Ὁ ρουμανικός λαός εἶχε πάντοτε καί ἔχει σέ μεγάλη τιμή τά μοναστήρια καί τούς μοναχούς. Ὅσο καλός κι ἄν εἶναι ὁ ἱερέας τῆς ἐνορίας, ὁ λαός προτιμᾶ τόν Πνευματκό πού εἶναι ἱερομόναχος, ἀκόμη κι ἄν εἶναι αὐστηρότερος στήν ἐφαρμογή τῶν κανόνων. Ὁ κόσμος ἐπισκέπτεται τακτικά καί κατά πλήθη τά μοναστήρια, ἐνῶ στά πανηγύρια τῶν μοναστηριῶν προσέρχονται χιλιάδες καί δεκάδες χιλιάδες πιστοί.
Μέ τήν ἐπίδρασι τοῦ μοναστηριοῦ πολλοί χριστιανοί νηστεύουν τρεῖς φορές τήν ἑβδομάδα, ὅπως οἱ μοναχοί, ἐξομολογοῦνται καί κοινωνοῦν τακτικώτερα, διαβάζουν τό Ψαλτήριο στήν οἰκογένειά τους καί σηκώνονται τήν νύκτα νά προσευχηθοῦν. Τό μοναστήρι ἦταν πάντοτε γιά τόν ρουμανικό λαό τόπος καταφυγῆς στίς δύσκολες στιγμές, ὄασις γιά ψυχική ἐνδυνάμωσι, σχολεῖο χριστιανικῆς ζωῆς.
Ἀπάντησις: Μιά ὁλόκληρη χιλιετία κατά τήν περίοδο τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, αὐτοί πού κράτησαν διαρκῶς ἀναμμένη τήν φλόγα τῆς Ὀρθοδοξίας στόν λαό, ἦταν οἱ μοναχοί. Ἀργότερα οἱ μοναχοί ἔδωσαν στήν Χώρα ξακουστούς ἱεράρχες, ὁσίους καί ὁμολογητές, ἀνθρώπους τῶν γραμμάτων καί ἐθνικῆς τέχνης, εὐαγγελιστάρια, καλλιτεχνικά χειρόγραφα, πολύτιμες εἰκόνες, θρησκευτικά ἐργόχειρα, χρονικά καί θαυμαστές μοναστηριακές ἐκκλησίες. Ἐνῶ παράλληλα μέ αὐτά ἦταν «ἡ κανδήλα τῆς προσευχῆς ἀναμμένη πάντοτε ἀνάμεσα στόν λαό».
Καί σήμερα οἱ ρουμᾶνοι μοναχοί συνεχίζουν τήν προσφορά τους. Κοντά στήν πνευματική ζωή προσπαθοῦν νά καλλιεργοῦν τήν ἐκκλησιαστκή τέχνη, ζωγραφική, γλυπτική κλπ. Τό ρουμανικό Γεροντικό πού δημοσιεύθηκε τό 1980 εἶναι καρπός ἑνός ἱερομονάχου.
Ὅπως καί στήν Ἑλλάδα, ἡ ρουμανική θεολογία, ἀπό τά τέλη τοῦ περασμένου αἰῶνος καί τίς ἀρχές τοῦ παρόντος, ὑπέστη ὡρισμένες καθολικές καί προτεσταντικές ἐπιδράσεις. Σήμερα τά πράγματα ἄλλαξαν πολύ. Ἤδη πρίν ἀπό τόν προηγούμενο πόλεμο, ἡ θεολογική σχολή τοῦ Βουκουρεστίου εἰσήγαγε ἕνα μάθημα Ἀσκητικῆς καί Μυστικῆς θεολογίας, πού τό ἐδίδασκαν διακεκριμένοι καθηγητές, ὅπως ὁ ποιητής καί θεολόγος Νικηφόρος Κράϊνικ καί ὁ αἰδεσιμολογιώτατος καθηγητής π. Δημήτριος Στανιλοάε.
Ἡ δημοσίευσις τῆς Φιλοκαλίας, ἐμπλουτιμένη μέ περισσότερα κείμενα τῶν μεγάλων ἁγίων Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Συμεών τοῦ Νέου θεολόγου καί Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, μέ ἐκτεταμένες εἰσαγωγές καί ἐπεξηγηματικές σημειώσεις, ἐσήμανε ἐπιστροφή τῆς ρουμανικῆς θεολογίας στήν πνευματική παράδοσι τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἐνῶ ἡ δημοσίευσις τῆς τρίτομης ὀρθοδόξου Δογματικῆς θεολογίας τοῦ καθηγητοῦ π. Δημ. Στανιλοάε, ἐπισφραγίζει πλήρως αὐτή τήν ἐπιστροφή. Σήμερα οὔτε ἕνας ρουμάνος θεολόγος δέν γράφει θεολογία, χωρίς τήν Φιλοκαλία καί τήν Δογματική τοῦ π. Στανιλοάε.
Μέ αὐτά τά ἔργα μποροῦμε νά εἰποῦμε ὅτι ὁ ρουμανικός μοναχισμός πῆρε τήν ρεβάνς ἐνάντια σέ μιά θεολογία καθολικίζουσα πού κάποτε τόν ἀγνοοῦσε. Γιατί αὐτή ἡ ἐπιστροφή δέν σημαίνει τίποτε ἄλλο παρά ἐπιστροφή στήν ὀρθόδοξη πνευματική θεώρησι, τήν ὁποίαν πάντοτε ἐπεδίωκε ὁ ρουμανικός μοναχισμός.
Ἀπάντησις: Πολιτικές ποποιθήσεις ἀπό τίς πιό ἐξτρεμιστικές, ἄνθρωποι τῶν γραμμάτων σέ Ἀνατολή καί Δύσι, ὁλόκληρος ὁ κόσμος συμφωνεῖ ὅτι ἡ σημερινή κοινωνία ἔχει ἀνάγκη ἀπό νέους ἀνθρώπους κουνούργιους καί διαφορετικούς.
Καί τούς ἀναζητοῦν οἱ χριστιανοί, ὅπως ἄλλοτε ὁ Διογένης μέ τό φανάρι, μέσα στίς ἀγορές τοῦ ὑλισμοῦ, τοῦ γιογκισμοῦ καί ἄλλων ἐσωτερισμῶν, ξεχνώντας ὅτι ὁ Σωτήρας Χριστός, μᾶς τό εἶπε ἐδῶ καί δυό χιλιάδες χρόνια ὅτι ὁ νέος (καινός) ἄνθρωπος δέν γεννιέται ἀλλιῶς παρά ἐξ ὕδατος καί πΠνεύματος (Ἰωάν.3,5), δηλαδή μέ τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας.
Πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι ἡ παιδεία πού τούς δίνει ἡ σημερινή κοινωνία εἶναι ὑλιστική καί ἄθεη, ἁμαρτωλή καί ἄρρωστη. Ἡ παιδεία αὐτή πρέπει νά βρῆ τήν ὑγεία της, νά χριστιανοποιηθῆ γιά νά γίνη χρήσιμη γιά τήν χριστιανική ζωή.
Αὐτή ἡ λατρεία τῶν ἀπολαύσεων, τό κυνηγητό τῶν χρημάτων καί τῶν ὑλικῶν ἀποκτήσεων ἤ, κατά τήν ἔκφρασι τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, «ἡ ἐκζήτησις τῆς ἀπολαύσεως καί ἡ ἀποφυγή τῆς θλίψεως», πού χαρακτηρίζει τόν σημερινό κόσμο, δέν ἀπέχει πολύ ἀπό μία εἰδωλολατρική λατρεία καί εὑρίσκεται στούς ἀντίποδες τῆς χριστιανικῆς ζωῆς.
Ὄχι μόνο δέν γεννᾶ τόν νέο ἄνθρωπο, ἀλλά τόν κατεβάζει στό ἐπίπεδο μιᾶς κτηνώδους ζωῆς.
Ἐνῶ ἡ χριστιανική ζωή ἀντίθετα εἶναι μάχη ἀνδροπρεπής ἐνάντια στό κακό καί στήν ἁμαρτία, ψυχική ἀνδρεία μπροστά στίς δυσκολίες τῆς ζωῆς.
Εἶναι μεγάλη εὐλογία τοῦ Θεοῦ νά εἶσαι Ὀρθόδοξος Χριστιανός. Καί γιά τούς νέους τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, πού ἔδωσε στήν Χριστιανωσύνη τούς γίγαντες τοῦ Πνεύματος, τούς μεγάλους ἱεράρχας Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη καί Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, πού ἔχει στό ἔδαφός της τό Ἅγιο Ὄρος καί ἔδωσε στόν κόσμο τήν προσευχή της Φιλοκαλίας, εἶναι μοναδική πρόκλησις.
Αὐτοί οἱ νέοι πρέπει ν᾿ ἀποκτήσουν συνείδησι τοῦ πνευματικοῦ πλούτου πού ὁ λαός τους ἔδωσε στόν χριστιανικό κόσμο, νά τόν ἀγαπήσουν καί νά αἰσθάνωνται ὑπερήφανοι πού μποροῦν νά τόν ζήσουν στήν δική τους ζωή.
Ἡ πνευματική ζωή στήν Ρουμανία
Ἡ κλήσις τῆς Ἁγίας Ὀρθοδοξίας
Γέροντος ἱερομ. Πετρωνίου Τανάσε
Ἀπάντησις: Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἀρκετά δημοσιεύματα τοῦ δυτικοῦ τύπου κατά τά τελευταῖα χρόνια ἔγραψαν γιά μιά «φιλοκαλική» ἀναγέννησι τοῦ ρουμανικοῦ μοναχισμοῦ, κατά τίς τελευταῖες δεκαετίες. Γιά μιά ὀρθή κατανόησι αὐτοῦ τοῦ γεγονότος εἶναι ἀπαραίτητες μερικές λεπτομέρειες.
Σύμφωνα μέ μία στατιστική πρίν ἀπό τόν περασμένο πόλεμο, τήν ἐποχή ἐκείνη ὑπῆρχαν στήν Ὀρθόδοξη Ρουμανική Ἐκκλησία 170 μοναστήρια καί σκῆτες μέ ἕνα ἀριθμό πάνω ἀπό 5000 μοναχούς καί μοναχές.
Τά μοναστήρια ἦταν καλά ὠργανωμένα καί ἡ πνευματική ζωή ἦταν σέ ἄνθησι. Μέσα στόν μεγάλο ἀριθμό τῶν μοναχῶν ὑπῆρχε κι ἕνας ἀξιόλογος ἀριθμός πατέρων προοδευμένων πνευματικά, μοναχῶν μέ ἄσκησι καί δοκιμασία πνευματική, καθώς καί ξακουστῶν ἐξομολόγων. Τό Ρουμανική Γεροντικό σημειώνει ὄχι λιγώτερους ἀπό 8 τέτοιους ἁγίους πατέρας ποῦ ζοῦσαν τόν καιρό αὐτό στά μοναστήρια καί τῆς σκῆτες τῆς Ρουμανίας.
Καί ὅμως ἡ τότε ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας δέν ἦταν πλήρως εὐχαριστημένη μ᾿ αὐτό τόν μοναχισμό. Σκεπτόταν νά κάνη μία ἀναδιοργάνωσι τοῦ μοναχισμοῦ καί μάλιστα τό ἔτος 1941 συνέστησε μία συνοδική ἐπιτροπή γιά νά μελετήση τό θέμα καί νά κάνη προτάσεις γιά τήν «ἀναδιοργάνωσι τοῦ μοναχισμοῦ».
Τόν ἴδιο καιρό στόν ρουμανικό τύπο τῆς ἐποχῆς ἐσυζητοῦντο προβλήματα σχετικά μέ τόν ἰδιαίτερο χαρακτῆρα τῆς ρουμανικῆς κουλτούρας, τῆς Ὀρθοδοξίας, τῆς πνευμαιτκῆς ζωῆς κλπ. Ἕνα περιοδικό ὑψηλῆς πνευματικῆς στάθμης συγκέντρωσε γύρω τίς πιό διακεκριμένες πνευματικές προσωπικότητες τῆς πρωτεύουσας: θεολόγους, φιλόσοφους, ἱερεῖς, ἐπιστήμονες.
Ἕνας ἀπ᾿ αὐτούς ἱερεύς καί συγγραφεύς, ἀσπάσθηκε τόν μοναχικό βίο. Γνώριζε τό Ἅγιο Ὄρος, εἶχε πνευματικούς δεσμούς μέ ἐκλεκτούς πνευματικούς πατέρας, ἦταν συνεπαρμένος ἀπό τά φιλοκαλικά συγγράμματα.
Τό μοναστήρι τοῦ ἁγίου Ἀνθίμου στό Βουκουρέστιο, ὅπου εὑρισκόταν αὐτός ὁ ποιητής μοναχός, ὁ μεγαλόσχημος Δανιήλ, καθώς καί πολλοί νέοι μοναχοί πού ἦλθαν ἐδῶ γιά πανεπιστημιακές σπουδές, ἔγινε κέντρο πνευματικῶν ἐνασχολήσεων. Ἱδρύθηκε ἀκόμη καί μία ἀδελφότητα «ἡ Φλεγομένη Βάτος», τῆς ὁποίας τά μέλη προσπαθοῦσαν ἐπίμονα νά καλλιεργήσουν τήν νοερά προσευχή.
Μαζί μέ τήν συμμετοχή στίς ἱερές ἀκολουθίες τοῦ μοναχικοῦ τυπικοῦ ἐδῶ, ἐγίνοντο καί τακτικές πνευματικές συζητήσεις, στίς ὁποῖες ἔπαιρναν μέρος πολλοί διανοούμενοι, νέοι καί πιστοί ἀπό τό Βουκουρέστιο.
Σάν ἕνας καρπός αὐτῶν τῶν συναντήσεων ἐμφανίσθηκαν καί μερικές ἐργασίες ὑψηλῆς πνευματικῆς ἐμπνεύσεως. Ἔτσι ὁ μεγαλόσχημος Δανιήλ συνέθεσε μία τριάδα Χαιρετισμῶν πνευματικῶν: τῆς «Φλεγομένης Βάτου», πρός τιμήν τῆς Μητρός τοῦ Κυρίου, πηγῆς ἀτελεύτητης προσευχῆς.
Ἐπίσης τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Εὐαγγελιστοῦ πνευματικοῦ προστάτου τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ ἁγίου Καλλινίκου τῆς Τσερνίκας, ἐξαιρέτου ἄνθους τῆς ρουμανικῆς πνευματικότητος. Ὁ μεγάλος ποιητής καί ἰατρός Β. Βοϊκουλέσκου ἔγραψε μεταξύ τῶν ποιημάτων του καί «ἕνα ταξίδι στόν χῶρο τῆς καρδιᾶς», ἐνῶ ὁ συνθέτης Παῦλος Κωνσταντινέσκου συνέθεσε πάνω σέ βυζαντινή μελωδία ἕνα μουσικό κανόνα τῆς καρδιακῆς προσευχῆς: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με».
Οἱ ἀπόηχοι αὐτοῦ τοῦ κινήματος προχώρησαν πάρα πέρα καί ἡ σημασία του ἦταν ἀπό τίς πιό ἀξιόλογες.
Τό γεγονός ὅτι ἡ πλειονότητα τῶν μοναχῶν στά μοναστήρια ἦταν πιό πρίν ἄνθρωποι ἁπλοῖ, χωρίς πολλές κατά κόσμον σπουδές, εἶχε γίνει αἰτία νά πιστεύσουν μερικοί ὅτι ὁ μοναχισμός ἦταν καλός μόνο γιά ἁπλούς ἀνθρώπους τοῦ χωριοῦ καί δέν ἔχει νά δώση τίποτε στόν διανοούμενο κόσμο.
Ἀπό ἐκεῖ ξεκίνησε καί ἡ ἰδέα «τῆς ἀναδιοργανώσεως» τοῦ μοναχισμοῦ. Ὅμως, ἡ συνάντησις μέ τό μοναστήρι, ἑνός κόσμου διανοουμένων, πού μαθήτευσαν στά «φῶτα» τῆς Δύσεως, ἔφερε αὐτόν τόν κόσμο ἀντιμέτωπο μ᾿ ἕνα χῶρο μεγάλου πνευματικοῦ πλούτου, ἱκανό νά τόν ἱκανοποιήση πλήρως.
Στήν πραγματικότητα ἐπρόκειτο γιά μιά ἐπανεύρεσι τῆς ἀναλλοίωτης ρουμανικῆς πνευματικότητος, πού εἶχε ξεχασθῆ καί παραθεωρηθῆ κάτω ἀπό τήν ἐπίδρασι τῆς δυτικῆς κουλτούρας, πνευματικότητα πού ὁ μοναχισμός τήν ζοῦσε καί βάδιζε διά μέσου τῶν αἰώνων στήν ζωή του, σύμφωνα μέ τήν ἱερά παράδοσι τῆς Ὀρθοοδοξίας. Αὐτό εἶναι τό νόημα τῆς «φιλοκαλικῆς ἀνθήσεως», ὄχι τοῦ μοναχισμοῦ, ἀλλά ἑνός κόσμου διανοουμένων, πού εὑρῆκαν ξανά τήν ταυτότητά τους στήν συνάντησι μέ τό ὀρθοδοξο μοναστήρι.
Μιά ἐπί πλέον ἀπόδειξις τῆς μεγάλης σημασίας πού ἔχει ὁ μοναχισμός γιά τήν Ἐκκλησία καί τούς ὀρθοδόξους λαούς, οἱ ὁποῖοι μόνο μέσα στά πλαίσια τῆς Ὀρθοδοξίας μποροῦν νά συνεισφέρουν τήν δική τους συμβολή γιά τήν καλυτέρευσι τῆς ἀνθρωπότητος.
Ὁ δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος στόν ὁποῖον συμμετεῖχε ἄμεσα ἡ Ρουμανία, ἔφερε βαθειές μεταβολές σέ ὅλους τούς τομεῖς τοῦ κοινωνικοῦ βίου καί ἑπομένως καί στήν Ἐκκλησία. Ἀνυπολόγιστες ἀπώλειες σέ ὑλικά ἀγαθά καί ἀνθρώπινες ζωές, πληγές καί βάσανα κάθε εἴδους: αὐτά εἶναι τά φυσικά ἐπακόλουθα τῶν πολέμων.
Ἡ Ἐκκλησία καί τά μοναστήρια ἐν τούτοις συνέχισαν τήν παραδοσιακή ζωή τους, μέ προσαρμογές στίς νέες κοινωνικές συνθῆκες. Μπροστά στίς δυσκολίες οἱ μοναχοί δέν ξέχασαν ὅτι κατά τήν εἴσοδό τους στόν μοναχισμό ὑποσχέθηκαν «νά πεινάσουν καί νά διψάσουν, νά ἐμπαιχθοῦν, νά διωχθοῦν καί νά τυραννηθοῦν μέ πολλές στενοχώριες».
Ἔχοντας τήν χαρά, διότι ἀξιώθηκαν νά δοκιμασθοῦν, δυναμώθηκαν στήν σωτήρια ὑπομονή, ἐλπίζοντας νά λάβουν τόν στέφανο τῆς ζωῆς, πού ὑποσχέθηκε ὁ Θεός σέ ὅσους Τόν ἀγαποῦν. (Ἰακώβ.1,12). «Εἶμαι πεπεισμένος, ἔλεγε ἕνας μεγάλος πνευματικός πατέρας, ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας θ᾿ἀποκτήση ἕνα καινούργιο μοναχισμό καί μιά καινούργια ἱερωσύνη πού θά ἔχουν πέράσει γιά νά καθαρισθοῦν μέσα ἀπό τήν φωτιά τῶν δοκιμασιῶν.
Σιγά-σιγά ἡ ζωή εὑρῆκε τό καινούργιο της ρυθμό καί τά μοναστήρια ἐπωφελήθηκαν καί αὐτά ἀπό τά καλά μέτρα πού ἐλήφθησαν γιά τήν ἀποκατάστασι τῆς Χώρας. Ἡ ἡγεσία τῆς Χώρας κατάλαβε ὅτι τά μοναστήρια δέν εἶναι μόνο τόποι χριστιανικῆς εὐσεβείας, ἀλλά ζωντανά ἱστορικά ντοκουμέντα μεγάλης σημασίας γιά τόν ρουμανικό λαό καί ἑπομένως πρέπει νά διατηρηθοῦν καί νά ἀνακαινισθοῦν μέ πολλή ἐπιμέλεια.
Ἀφοῦ ἀνακηρύχθηκαν μνημεῖα ἐθνικοῦ ἐνδιαφέροντος, ὅλα τά μοναστήρια ἐπεσκευάσθηκαν ἀπό τό κράτος μέ ἰδιαίτερη φροντίδα, πρᾶγμα πού διευκόλυνε τήν Ἐκκλησία σ᾿ ἕνα ὀξύ καί δυσεπίλυτο πρόβλημα. Μολονότι ἡ σημερινή νεότητα εἶναι διαπαιδαγωγημένη ἀπό τό κράτος πάνω σέ ὑλιστική βάσι καί κατευθύνεται ἀπό οἰκονομικές δραστηριότητες, εὑρίσκονται ἀρκετοί νέοι πού ἐπιθυμοῦν νά εἰσέλθουν στόν μοναχικό βίο.
Οἱ νέοι μοναχοί εἶναι ὑποχρεωμένοι νά παρακολουθήσουν τά μαθήματα μιᾶς ἐκκλησιαστικῆς σχολῆς: ἱερατικῆς ἤ σχολῆς ἱεροψαλτῶν. Μερικοί φτάνουν καί στήν θεολογική σχολή ἤ παρακολουθοῦν εἰδικά μαθήματα ξένων γλωσσῶν καί ἱστορίας τῆς Τέχνης γιά τήν ξενάγησι τῶν ἐπισκεπτῶν, καλυτερεύοντας ἔτσι τό ἐπίπεδο σπουδῶν καί ἐν γένει τό πνευματικό τους ἐπίπεδο.
Ἐρώτησις: Τί θέσι κατέχει στήν μοναχική ζωή ἡ προσευχή τοῦ Ἰησοῦ;
Ἀπάντησις: Ἀπό παλαιά ὁ ρουμανικός μοναχισμός εἶχε ἡσυχαστική μορφή, ὅπως τό ἀποδεικνύουν τά πολλά μοναστήρια καί ἡσυχαστήρια καί τό ὄνομα ἡσυχαστής (sihastru), πού σέ κανένα ἄλλο ὀρθόδοξο λαό δέν ἔγινε τόσο ἀγαπητό, ὅσο στούς ρουμάνους. Σέ ἀδιάκοπη σχέσι μέ τόν λαό, ὅπως καί τά σημερινά μοναστήρια, αὐτοί οἱ ἡσυχαστές, ἀνάμεσα στίς συμβουλές πού ἔδιναν στούς ἀνθρώπους, τούς ἐδίδασκαν καί τήν ἀδιάλειπτη προσευχή.
Εἶναι γνωστός ἐνας ἁπλοῦς χωρικός ὁ Γέρο Γεώργιος Λαζάρ, πού ἔζησε μέ αὐστηρή ἄσκησι καί μέ ἀδιάλειπτη τήν φυλακή τοῦ νοῦ καί τήν προσευχή τοῦ Ἰησοῦ, τόσο αὐτός ὅσο καί ἡ οἰκογένειά του. Μέ τήν ἐμφάνισι τῆς Φιλοκαλίας καί τήν φιλοκαλική ἀναγέννησι, ἡ καλλιέργεια τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ διαδόθηκε ἀκόμη περισσότερο στόν λαό.
Ἐρώτησις: Τί δεσμοί ὑπάρχουν ἀνάμεσα στά μοναστήρια καί τόν λαό;
Ἀπάντησις:Ὁ ρουμανικός λαός εἶχε πάντοτε καί ἔχει σέ μεγάλη τιμή τά μοναστήρια καί τούς μοναχούς. Ὅσο καλός κι ἄν εἶναι ὁ ἱερέας τῆς ἐνορίας, ὁ λαός προτιμᾶ τόν Πνευματκό πού εἶναι ἱερομόναχος, ἀκόμη κι ἄν εἶναι αὐστηρότερος στήν ἐφαρμογή τῶν κανόνων. Ὁ κόσμος ἐπισκέπτεται τακτικά καί κατά πλήθη τά μοναστήρια, ἐνῶ στά πανηγύρια τῶν μοναστηριῶν προσέρχονται χιλιάδες καί δεκάδες χιλιάδες πιστοί.
Μέ τήν ἐπίδρασι τοῦ μοναστηριοῦ πολλοί χριστιανοί νηστεύουν τρεῖς φορές τήν ἑβδομάδα, ὅπως οἱ μοναχοί, ἐξομολογοῦνται καί κοινωνοῦν τακτικώτερα, διαβάζουν τό Ψαλτήριο στήν οἰκογένειά τους καί σηκώνονται τήν νύκτα νά προσευχηθοῦν. Τό μοναστήρι ἦταν πάντοτε γιά τόν ρουμανικό λαό τόπος καταφυγῆς στίς δύσκολες στιγμές, ὄασις γιά ψυχική ἐνδυνάμωσι, σχολεῖο χριστιανικῆς ζωῆς.
Ἐρώτησις: Ποιά εἶναι ἡ προσφορά τοῦ μοναχισμοῦ στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρουμανίας; Ἔχει ἐπίδρασι στήν σύγχρονη θεολογία;
Ἀπάντησις: Μιά ὁλόκληρη χιλιετία κατά τήν περίοδο τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, αὐτοί πού κράτησαν διαρκῶς ἀναμμένη τήν φλόγα τῆς Ὀρθοδοξίας στόν λαό, ἦταν οἱ μοναχοί. Ἀργότερα οἱ μοναχοί ἔδωσαν στήν Χώρα ξακουστούς ἱεράρχες, ὁσίους καί ὁμολογητές, ἀνθρώπους τῶν γραμμάτων καί ἐθνικῆς τέχνης, εὐαγγελιστάρια, καλλιτεχνικά χειρόγραφα, πολύτιμες εἰκόνες, θρησκευτικά ἐργόχειρα, χρονικά καί θαυμαστές μοναστηριακές ἐκκλησίες. Ἐνῶ παράλληλα μέ αὐτά ἦταν «ἡ κανδήλα τῆς προσευχῆς ἀναμμένη πάντοτε ἀνάμεσα στόν λαό».
Καί σήμερα οἱ ρουμᾶνοι μοναχοί συνεχίζουν τήν προσφορά τους. Κοντά στήν πνευματική ζωή προσπαθοῦν νά καλλιεργοῦν τήν ἐκκλησιαστκή τέχνη, ζωγραφική, γλυπτική κλπ. Τό ρουμανικό Γεροντικό πού δημοσιεύθηκε τό 1980 εἶναι καρπός ἑνός ἱερομονάχου.
Ὅπως καί στήν Ἑλλάδα, ἡ ρουμανική θεολογία, ἀπό τά τέλη τοῦ περασμένου αἰῶνος καί τίς ἀρχές τοῦ παρόντος, ὑπέστη ὡρισμένες καθολικές καί προτεσταντικές ἐπιδράσεις. Σήμερα τά πράγματα ἄλλαξαν πολύ. Ἤδη πρίν ἀπό τόν προηγούμενο πόλεμο, ἡ θεολογική σχολή τοῦ Βουκουρεστίου εἰσήγαγε ἕνα μάθημα Ἀσκητικῆς καί Μυστικῆς θεολογίας, πού τό ἐδίδασκαν διακεκριμένοι καθηγητές, ὅπως ὁ ποιητής καί θεολόγος Νικηφόρος Κράϊνικ καί ὁ αἰδεσιμολογιώτατος καθηγητής π. Δημήτριος Στανιλοάε.
Ἡ δημοσίευσις τῆς Φιλοκαλίας, ἐμπλουτιμένη μέ περισσότερα κείμενα τῶν μεγάλων ἁγίων Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Συμεών τοῦ Νέου θεολόγου καί Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, μέ ἐκτεταμένες εἰσαγωγές καί ἐπεξηγηματικές σημειώσεις, ἐσήμανε ἐπιστροφή τῆς ρουμανικῆς θεολογίας στήν πνευματική παράδοσι τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἐνῶ ἡ δημοσίευσις τῆς τρίτομης ὀρθοδόξου Δογματικῆς θεολογίας τοῦ καθηγητοῦ π. Δημ. Στανιλοάε, ἐπισφραγίζει πλήρως αὐτή τήν ἐπιστροφή. Σήμερα οὔτε ἕνας ρουμάνος θεολόγος δέν γράφει θεολογία, χωρίς τήν Φιλοκαλία καί τήν Δογματική τοῦ π. Στανιλοάε.
Μέ αὐτά τά ἔργα μποροῦμε νά εἰποῦμε ὅτι ὁ ρουμανικός μοναχισμός πῆρε τήν ρεβάνς ἐνάντια σέ μιά θεολογία καθολικίζουσα πού κάποτε τόν ἀγνοοῦσε. Γιατί αὐτή ἡ ἐπιστροφή δέν σημαίνει τίποτε ἄλλο παρά ἐπιστροφή στήν ὀρθόδοξη πνευματική θεώρησι, τήν ὁποίαν πάντοτε ἐπεδίωκε ὁ ρουμανικός μοναχισμός.
Ἐρώτησις: Οἱ σημερινοί νέοι σέ ποιά κατεύθυνσι θά πρέπει νά συγκεντρώσουν τίς προσπάθειές τους γιά νά ζήσουν μιά αὐθεντική χριστιανική ζωή;
Ἀπάντησις: Πολιτικές ποποιθήσεις ἀπό τίς πιό ἐξτρεμιστικές, ἄνθρωποι τῶν γραμμάτων σέ Ἀνατολή καί Δύσι, ὁλόκληρος ὁ κόσμος συμφωνεῖ ὅτι ἡ σημερινή κοινωνία ἔχει ἀνάγκη ἀπό νέους ἀνθρώπους κουνούργιους καί διαφορετικούς.
Καί τούς ἀναζητοῦν οἱ χριστιανοί, ὅπως ἄλλοτε ὁ Διογένης μέ τό φανάρι, μέσα στίς ἀγορές τοῦ ὑλισμοῦ, τοῦ γιογκισμοῦ καί ἄλλων ἐσωτερισμῶν, ξεχνώντας ὅτι ὁ Σωτήρας Χριστός, μᾶς τό εἶπε ἐδῶ καί δυό χιλιάδες χρόνια ὅτι ὁ νέος (καινός) ἄνθρωπος δέν γεννιέται ἀλλιῶς παρά ἐξ ὕδατος καί πΠνεύματος (Ἰωάν.3,5), δηλαδή μέ τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας.
Πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι ἡ παιδεία πού τούς δίνει ἡ σημερινή κοινωνία εἶναι ὑλιστική καί ἄθεη, ἁμαρτωλή καί ἄρρωστη. Ἡ παιδεία αὐτή πρέπει νά βρῆ τήν ὑγεία της, νά χριστιανοποιηθῆ γιά νά γίνη χρήσιμη γιά τήν χριστιανική ζωή.
Αὐτή ἡ λατρεία τῶν ἀπολαύσεων, τό κυνηγητό τῶν χρημάτων καί τῶν ὑλικῶν ἀποκτήσεων ἤ, κατά τήν ἔκφρασι τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, «ἡ ἐκζήτησις τῆς ἀπολαύσεως καί ἡ ἀποφυγή τῆς θλίψεως», πού χαρακτηρίζει τόν σημερινό κόσμο, δέν ἀπέχει πολύ ἀπό μία εἰδωλολατρική λατρεία καί εὑρίσκεται στούς ἀντίποδες τῆς χριστιανικῆς ζωῆς.
Ὄχι μόνο δέν γεννᾶ τόν νέο ἄνθρωπο, ἀλλά τόν κατεβάζει στό ἐπίπεδο μιᾶς κτηνώδους ζωῆς.
Ἐνῶ ἡ χριστιανική ζωή ἀντίθετα εἶναι μάχη ἀνδροπρεπής ἐνάντια στό κακό καί στήν ἁμαρτία, ψυχική ἀνδρεία μπροστά στίς δυσκολίες τῆς ζωῆς.
Εἶναι μεγάλη εὐλογία τοῦ Θεοῦ νά εἶσαι Ὀρθόδοξος Χριστιανός. Καί γιά τούς νέους τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, πού ἔδωσε στήν Χριστιανωσύνη τούς γίγαντες τοῦ Πνεύματος, τούς μεγάλους ἱεράρχας Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη καί Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, πού ἔχει στό ἔδαφός της τό Ἅγιο Ὄρος καί ἔδωσε στόν κόσμο τήν προσευχή της Φιλοκαλίας, εἶναι μοναδική πρόκλησις.
Αὐτοί οἱ νέοι πρέπει ν᾿ ἀποκτήσουν συνείδησι τοῦ πνευματικοῦ πλούτου πού ὁ λαός τους ἔδωσε στόν χριστιανικό κόσμο, νά τόν ἀγαπήσουν καί νά αἰσθάνωνται ὑπερήφανοι πού μποροῦν νά τόν ζήσουν στήν δική τους ζωή.
***
Μετάφρασις ἀπό μοναχό Δαμασκηνό Γρηγοριάτη.
Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.
Διαβάστε τά ὑπόλοιπα πατώντας Γέροντας Πετρώνιος-Ἡ κλήσις τῆς Ἁγίας Ὀρθοδοξίας
Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.
Ἐπιμέλεια κειμένου Ἀναβάσεις
Διαβάστε τά ὑπόλοιπα πατώντας Γέροντας Πετρώνιος-Ἡ κλήσις τῆς Ἁγίας Ὀρθοδοξίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου